Sonuç olarak, Kurt Baba/Kutup Baba etrafında Kıbrıs´ta oluşmuş halk inanmalarının Türk kültür coğrafyasının sair yerlerinde yaşamakta olan aynı konulu inançlarla farklılık içermediği kanaatine varılmıştır.

Anahtar kelimeler: 

Kudret helvası, kurt payı, Kurt Baba/Kutup Baba, Kurt Boğan, Kuduz Ocağı 

“Dağlarda tek tek ateşler yanıyordu. 

Ve yıldızlar öyle ışıltılı, öyle ferahtılar ki 

Sayak kalpaklı adam, 

Nasıl ve ne zaman geleceğini bilmeden, 

Güzel, rahat günlere inanıyordu 

Ve gülen bıyıklarıyla duruyordu ki mavzerinin yanında, 

Birden bire beş adım sağında O´nu gördü. 

Paşalar O´nun arkasındaydılar. 

O, saati sordu. 

Paşalar “Üç” dediler. 

Sarışın bir kurda benziyordu. 

Ve mavi gözleri çakmak çakmaktı. 

Yürüdü uçurumun kenarına kadar, 

Eğildi durdu. 

Bıraksalar, 

İnce uzun bacakları üzerinde yaylanarak, 

Ve karanlıkta akan bir yıldız gibi kayarak, 

Kocatepe´den Afyon Ovası´na atlayacaktı”. N. H.Ran 

Giriş 

Türk kültür coğrafyasında kurt içerikli çalışmalar sürdükçe, kurtun farklı özellikleri ile ilgili derlenilen bilgiler de artmakta ve böylece kurt kültündeki verileri daha sağlıklı anlamlandırmak da mümkün olabilmektedir. Bu konuda alandan derlenilen bilgiler ve takip edilebilen ilgili edebiyatla, her yeni dönemde bu konuda mitolojik katmanları biraz daha derinleştirmek, Türk kültür coğrafyası kesimleri arasında, kurt içerikli inanç ortalıklarının yeni zenginliklerine şahit olmak mümkün olmaktadır. 

Bu çalışmamızda; Anadolu Türk kültür tarihinin Kayaniler gibi oldukça eski dönemlerinde kurtla ilgili inançlar, bir kısmı müzeler ve bir kısmı hala tarihi eserler üzerinde bulunan Kurt Simgeler, Bu simgelerin el sanatlarına yansımaları, halk tasavvurundaki kurt imacının sözlü kültür verileriyle netleştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu gibi hususlardan hareketle Kıbrıs´ta yatmakta olan Kurt Baba/Kutup Baba üzerinde yoğunlaşılmaktadır. Ata kültünden hareketle Kurt Baba/Kutup Baba´nın konumu incelenmektedir. Böylece kurt merkezli bir ayıştan yola çıkılarak Kıbrıs türk halk kültürünün bazı kodlar ve kültlerden hareketle Türk kltür coğrafyasındaki yerine vurgu yapılmaktadır. 

Metin 

Anadolu Türk tarihindeki ilk kurt tespiti onların Türklükleri nispetinde Kayanîlerle ilgili olmalı. Bu teşhis Anadolu Türklüğü için kurt bağlantılı yeni tarihî bilgiler edinilinceye kadar geçerli olabilir. Bize göre Kurt´un Türk kültür tarihine girişi Türk kozmogonisinin konusudur. (“Türk soyluların millet simgesi olan Kurt her dönemde kullanılmıştır. Bu simgenin en eski kullanımını Kayâni veya Med İmparatorluğunun kuruluş yıllarına kadar götürmek mümkün olmaktadır.  İlk Kayanî Kralı kabul edilen Key Kubatd´ın bu lakap veya isminin anlamı Kurt demektir Ayrıca Türk soylulara mahsus ay ve yıldız simgeleri, Beyaz Piramitler´de de vardır.” Teşhisi, Anadolu Türk kültür tarihi bakımından ilginç olmalı.Kil tablet üzerine nakşedilmiş British Museum´da bulunan tarihi taplonun altında “Kurt ile bir Turanî” açıklaması bulunmaktadır.[1] 

Biz böyle bir tabloyu Proto Bulgar Türk coğrafyasında kaya üstü resimlerden resmetmiştik.[2]Çıldır-Ardahan Kurtkale´de Taş üzerine işlenmiş kurt silüyeti vardır.[3]Kars dokumaları üzerinde kurt başı motifi ile birlikte Oğuz damgaları vardır.[4]Bizim arşivimize üzerine kurt resimleri işlenilmiş Kıbrıs yapımı yastıklar vardır. 

Orta Anadolu´da Kurt´un kutsal kabul edildiği haller de vardır. Kurda Allah tarafından gökten her öğün bir kuş gönderildiğine inanılır. Yitik evcil hayvanlar bulununcaya kadar kurdun ağzının imam tarafından ilgili dualar okunarak çakı bıçağı kullanılarak bağlanması kayıp hayvanlar çiftliklerine dönünce açılması şeklindeki yaygın uygulama [5] Orta Anadolu´da da vardır.[6] Kurtların Allah tarafından Kudret helvası ile beslenmesi inancı da bilinmektedir.[7] Orta Anadolu halk inanmalarında Kudret Helvası açlığı giderici, şifa verici ve güçlendirici olarak bilinen özel bir besindir. Bazı yörelerde 7 günde bir özel olarak kurtlar için gökten gönderildiğine inanılır. [8] Ağır kış şartlarında hayırseverlerin “kurdun payı” olarak uygun yerlere yiyecek bırakmaları da aynı inancın bir parçası olmalı. Kurt adının bazı hallerde canavar olarak geçmesinin yanı sıra halk inançlarında kurdun “kutsal hayvan” olarak algılanmasının izahı bu ilişkilendirmede aranabilir. Halk tefekküründe tabiat Arzullah´tır. Bu noktada Allah bütün sahipsiz bilinenlerinde sahibidir. Halk inanmalarından yola çıkılarak duruma bakılınca kurdun veya bazı kurtların adeta manevi itibar bakımından farklı olabileceği kanaati doğmaktadır. Bazı Allah adamlarının isim veya lakaplarının bu arada Kıbrıs´taki Kurt Baba´nın Kurt ismini alışı bu şekilde açıklanabilir mi? 

Kurdun mutlak olana yakarışında özel dili ulumak olmalı [9] Kurt hatta Boz Kurt Hz. Yusuf ile o kuyuda iken uluyarak anlaşabilmektedir.[10] İnsanattan Salur Kazan Dede Korkut Destanı´nda hayvanattan Kurtla konuşurken; 

Karanlık akşam olunca günü doğan 

Kar ile yağmur yağınca er gibi duran 

Kara koç atlar gördüğünde kişnettiren 

Kızıl deve gördüğünde bağrıştıran 

Akça koyun gördüğünde kuyruk çarpıp kamçılayan 

Arkasını vurup berk ağılın ardın söken 

Yurdumun haberini biliyor musun söyle

Karabaşım kurban olsun kurdum sana” demekte başının kurdun karşısında kara olduğunu ve kurda kurban edebileceğini açıklamaktadır. 

Kurt´a Türk halk tefekkürü simgesel bir anlam yüklemiştir. Bunu daha ziyade doğal olarak sözlü kültür verilerinden hareketle tanımlayıp, izleyebiliyoruz. Bu simgenin içeriği farklı, Türk toplumlarında ve farklı dönemlerde farklılık göstermekten ziyade, halkın farklı kültür seviye ve zihniyet değişikliği ile izah etmek mümkündür. Kurt, kırsalda canavar olarak bilinse de Anadolu´da da Kıbrıs´ta da “sessizliğin ve atağın sembolidir.(..) Cesaretin, soğukkanlılığın, kurnazlığın, düşmanın zayıf tarafını bilmenin, haberleşmenin, sabrın ve ihtiyatın sembolüdür.[11]Börü, kurt bahadırın müspet sıfatlarından birisidir.[12] Kurdun bu özelliğini, onun yer aldığı bütün Türk destanlarında görmek mümkündür. 

Alpamış Destanında kurt´u kurt-totem bağlantısı bakımından etimolojik olarak inceleyen bir çalışmada ise, “Alpamış Destanındaki ‘Baysun´ kelimesi eski Türk kavimlerinden biri olan Usun mitolojisi vasıtasıyla kurt yavrusu Aşina ile efsanesine dayanır. Etimolojik açıdan bu kelimenin tarihini şöyle açıklayabiliriz ‘Aşina-Usun-(bay) Usun-Bayan´,  Özbek halkının terkibini oluşturan Uysunlar da Usun kabilesinin evlatlarıdır ve köken itibarıyla kurt hakkındaki totemistik mitin müellifleri olan aşina kabilesiyle akrabadırlar.” Denilmektedir. [13]Kurdun mitolojik boyutuna etimolojiden hareketle uzanan bu çalışma, çalışmamızdaki Kurt Baba´nın, ecdat-totem ilişkisine ışık tutacaktır. 

Atalar miti ve göç mitleri itibariyle [14]( Kurt Babalara bu arada Kıbrıs´taki Kurt Baba/Kutup Baba´ya bakılabilir. Kutup, dinî terminolojide, dinî-manevi otorite hiyerarşisinde, zirvede bir statüdür. Döneminin kutbu olmak, dönemindeki doruktaki kimse olmak demektir. Bu bir anlamda yaşayan yol göstericilerin en yükseği demektir. Kurt Baba, zamanla yükselip kutup statüsü mü edinmiştir. Halk muhayyilesi, yol gösterici anlamındaki her iki kelimeyi birleştirip eş anlamda mı kabul etmiştir? Yoksa kutup ismi, halk söyleminde kurt mu oluvermiştir? Bu soruların cevabını, bizim yüzeysel gözlemimizden sonra, Harid Fedai tarafından ulaşması sağlanan Tuncer Bağışkan´ın ve Mahmut İslamoğlu´nun çalışmalarından öğrenebiliyoruz. 

Kurt/Kutup Baba Türbesi, Lefkoşa´da Asmalı ile Kurt Baba Sokaklarının kesiştiği köşede tek mekânlı bir yapıdır. Yakın zamana kadar “Üçler” ve “Kutup Baba” olarak bilinirdi Zamanla Kutup Baba halk ağzında Kurt Baba dönüştü ve öyle bilinmeğe başladı. “Türbedeki üç mezarın Lefkoşe´nin Osmanlılar tarafından ele geçirilmesi sırasında sokak savaşlarında burada şehit düşen Bektaşi Şeyhlerinden ‘Kutup Baba´ ile iki müridine ait olduğuna inanılmaktadır.[15] 

“Yapının kuzeyindeki kapıdan, demir parmaklıkları bulunan basık kemerli üç pencere ile aydınlanan türbeye girilmektedir. Doğu-batı yönünde uzanan ve üzerleri ahşap sanduka örtülü olan bu mezarlar orijinal özelliklerini yitirmişlerdir. (…) Yakın geçmişimizde türbenin Kurt Baba Sokağı´na bakan pencerelerinin demir parmaklıklarına adak amacıyla yeşil çaput parçaları bağlanmakta ve mum yakılmaktaydı.” [16]Mahmut İslamoğlu´nun Kurt Baba ile ilgili bir tespitine göre, Yatırın kabrine çok yakın bir yerde içki servisi de yapan bir kebapçı vardır. Kurt Baba birkaç defa kebapçının rüyasına girerek kendisini içki servisi yapmaması konusunda uyarır. Bunu fazla önemsemeyen kebapçı geceleri bütün tabaklarının sistemli bir şekilde kırıldıklarını görür ve içki servisi yapmamak için tövbe edip içki satmayı terk eder.[17] 

Halk inanç muhayyilesi Kurt Baba´lara da manevi hiyerarşide bir sıralama yapmıştır. Sivas´tan yapılmış bir tespitte Cem anında cemaati rahatsız eden kurdu dede saz çalarak gitmeğe ikna eder. Amasya´daki Kurtboğan namıyla bilinen yatır, ziyaretçileri rahatsız eden kurdu mezarından çıkardığı eliyle boğar, Güney Azerbaycan´daki bir özlü söze göre, “Kurttan kurtulduk gulyabaniye tuş olduk” denilmektedir. Halk inançlarında ulu canlar kurt donuna girebilirlerken,  farklı örneklerde kurtları uyarabilmektedirler. Gulyabani gibi bazı kara iyeler kurttan daha amansız olabilmektedirler. Bu arada “Kurtboğan” ismi Doğu Türkistan, Uygur Türk kültür coğrafyasında çok yaygın kullanılan insan isimlerindendir.[19]Nahcıvan Türk kültür coğrafyasından derlenilmiş bir rivayete göre; Nuh Tufanı´ndan hılas 0lup/kurtulup kuruya/karaya çıkılması esnasında, Nuh´un Yasef´ten olan nevesi/torunu Türk gemiye bir gurdun/kurdun yakınlaştığını/yaklaştığını görür ve orada hayatın olduğunu anlar ve sevinir. Türk, Boz Kurdu güdür/takip edip onun gemideki hayvanların kokusunu alıp yemek için geldiğini düşünür, kurt gemiden suyun derin olmayan kısmını takip ederek ayrılıp karaya çıkar, bir yol bulduğunu anlayan Türk sevinir[20]. Teyidi yapılamamış olan bu tespit de yazara göre, “kurt ongunun da hilaskar ve mifik obraz olmasını özünde aksettirir.” [21] 

Kurda canavar da denilebilmesine rağmen onun yabaniliğinde de bir asaletin saklılığına inanılır. Rodop bölgesi Tatar Türklerinde Kaşgırcı dolaştırılır. İçi doldurulmuş Kaşgır/Kurt postu oluşturan alaylarla nağmeler okunarak kapı kapı gezdirilip, dolaşılan kapılardan bahşişler alınır. Bu uygulama, biraz yağmur alaylarını andırır. Kaşgır´a sopalarla vurulur gibi yapılır ve yaptıkları fenalıklar dile getirilir. Bu gelenek yaşatılırken; 

“Qaşgırcı keldi kapığa, burnunu dayadı yapığa 

Berin şunın bahşışını, ketsin başka dayığa 

Haydi, gaçın qızganlar, sizge de yarçıq tayar! Paaaaa! 

Ala dağda buldum izini, gevede çığardım eki gözüni 

Seni gidi qızıl közlü, seni gidi kâfir nankör! Paaaaa!” gibi nameler okunur.” [22] 

Sözlü kültür türlerinden seçilmiş bazı örnekler aralarında çelişki varmış gibi görünse de, kurdun zekice, planlı, sabırlı, zamanlı, kararlı, temkinli, hazırlıklı olmağı simgelediğini gösterir. “Kurt puslu/Dumanlı havayı sever”, “Kurt kocasa da avını avlar”, “Hırsızların piri kurttur”, “Kurt, kendi işimi kendim gördüğüm için boynun kalındır, demiş”, “Kurt olmasa çoban seçilmez”, “Sürüden ayrılanı kurt kapar”, “Kurtla koyun, kılıçla oyun olmaz”, “Kurt ölür unutulur fakat kurtluğu unutulmaz”, “Kurtla görüşürsen köpeğini yanından ayırma”, “Kurdun kurda zararı dokunmaz”, “Kurdu kurt ile kuşu kuş ile avlarlar”, “Kurtla ortak olan tilkinin hissesi, ya tırnaktır ya bağırsak” [23] 

Türk sözlü kültüründe kurtla ilgili tespitler başlı başına bir alandır. [24]“Kurdun eniği kurt olur, kurttan köpek olmaz”.“Kurt kocayınca köpeklerin maskarası olur”. “Kurdun kocasına koyun güttürürler, adamın kocasına çocuk baktırırlar”.“Kuzuya giden kurdu görür”. “Kurttan korkan çoban olmaz”.

http://yasarkalafat.info/?p=1482