ABD, Çin ve Japon ekonomisini nasıl evcilleştirebilir?

Clyde V. Prestowitz

1981 yılı sonbaharında Başkan Ronald Reagan’ın Ticaret Bakanı’na danışman olarak Washington’a geldiğimde, ABD, Pearl Harbor zamanında olduğundan daha çok Japonya’dan çekinmekteydi. Japonların otomotiv endüstrisi, Detroit’e gözünü dikmeye hazırlanıyordu. Honda ve Toyota’ların ithalatı, Amerika’nın üç büyük otomobil üreticisinin dükkanın kapısına kilit vurup, yüz binlerce çalışanını işsiz bırakmasına zorluyordu.

Silikon Vadisi’ndeki işletmelerin öncülüğünü yaptığı Amerika’nın yarı-iletken endüstrisi, çaresiz duruma düşmüştü: Japon hükümetinin desteklediği Japon üreticiler, yeni kuşak bilgisayar çipleri için piyasanın yarısından fazlasına yayılmışlardı. Ayrıca, tüm bunlar, ABD’de giderek artan bir resesyon ortamında söz konusu oluyordu.

Japonya’nın ekonomik mucizesi, kaza sonucu gerçekleşmiş bir durum değildi. “Stratejik addedilen endüstrilere” teşvikli yatırımlar yapılmasını içeren düzenli bir program dahilinde başlamıştı. Bu endüstriler arasında, çelik, makine, elektronik, kimyasallar, otomotiv, gemi inşası ve hava taşıtları yer almaktaydı. Japon liderler, ekonomilerini ileriye taşımak üzere ihracat atağına odaklanmışlar; vergiler ve sınırlı tüketici kredileri yoluyla iç tüketimi önleyip, yüksek oranda tasarrufu ve yatırım oranlarını teşvik etmekteydiler. Dünya sınıflandırmasında öncü fabrikalar kurdular; Japon-menşeli teknolojileri vurguladılar; bir yandan da piyasaya erişimin bir koşulu olarak yabancı şirketlerin yerel şirketlere devredilmesini sağladılar. Endüstri bazında işçi sendikalarının kurulmasını önlediler ve yen’i dolar karşısında daha az değerli gösterip, iç endüstrileri, vergiler ve ticaret engelleriyle korudular.

Japonya’nın ortaya koyduğu ekonomik mucize, diğer Asya kaplanlarının da –Güney Kore, Malezya, Singapur, Tayvan, Tayland ve şimdilerde hepsinden de büyük olan Çin- sonraki senelerde izleyeceği bir örnek oluşturmuştur. Bu yüzden de, ABD’nin bugün karşı karşıya olduğu yeni Asyalı ekonomik sorunla nasıl mücadele edeceği önem kazanıyor.

Reagan yönetimi, tüm “bırakınız yapsınlar” söylemine rağmen, ateşe ateşle karşılık vermiş; Japonya’nın piyasa-bozucu endüstriyel ve ticaret politikalarına sert karşılıklarla mücadele etmiştir. ABD, kısa sürede, “gönüllü ihracat kısıtlaması” anlaşmasını sonuçlandırmış; bu anlaşma uyarınca, Kongre’nin korumacı mevzuatı karşısında tehdit edilen Tokyo, otomobil ihracatlarını yılda 1,68 milyonla sınırlandırmıştır.

Aslında, bu durum, Japon otomobil yapıcıların, ABD’de “nakil fabrikalar” kurması sonucunu doğurmuş; böylelikle ABD-merkezli otomobil üretimi ve imalat sektöründeki istihdamın kaybına sebep olmuştur. Washington, aynı zamanda, bazı ileri teknoloji motosiklet ithalatlarına uygulanan vergileri geçici olarak yükselterek, batmakta olan Harley Davidson şirketini kurtarmıştır. Washington, kendi yarı-iletken endüstrisine destek verirken, çok daha saldırgan bir tavır içine girmiş; damping-karşıtı usulleri başlatmış; Japon piyasasının %20’lik bir bölümünde ABD imalatçılarının kendilerine yer edinmesi için Tokyo’dan güvence almıştır.

En önemlisi ise, 1985 yılındaki Plaza Anlaşmasıdır ki, bu anlaşma uyarınca, Washington, ABD’nin geniş ticaret açığını azaltmak üzere yen’in yeniden değerlendirilmesi için Tokyo’yu ikna etmiştir. Sonraki birkaç sene içinde, yen’in değeri, dolar karşısında artmış; ABD’nin Japonya’dan yaptığı ithalatların yönü değişmiştir. Ticaret açığı, 1986 yılında 55 milyar dolardan, 1991 yılında 43 milyar dolara gerilemiştir. Harley Davidson ve Silikon Vadisi, yeniden hezimete uğramıştır.

Amerika’nın son büyük ticaret savaşından arta kalan bu başarılar, bir şekilde unutuldu. Ancak, küresel ekonominin bu denli kırılgan bir dönemden geçitiği şu günlerde, Çin ile ilgili durumda, pek de iyimser olamayacağız.

Tıpkı 1980’li yıllarda Japonya gibi, bugün Çin de, ihracat-odaklı bir büyüme stratejisi izliyor; iç tüketimi kısıtlıyor; tasarrufa yöneltiyor; yatırımları stratejik endüstrilere kaydırıyor. Önünde ise bir dizi ticaret engeli, zayıf işçi birlikleri ve değerinden düşük gösterilen bir döviz kuru var. ABD’nin Çin ile olan ticaret açığı, bugünlerde 250 milyar dolar’a varmış durumda; bu, Japonya ile olan açıktan dört kat daha fazla. Pekin, yabancı yatırımcıları çok daha önceden ülkesine davet etmiş olsa da, kendi teknolojisini geliştirmeye çok daha fazla odaklanıyor. Daha da önemlisi, ABD’nin ileri teknoloji endüstrileri (güneş enerjisi, bilgisayar çipleri ve fiber optikler), giderek Çin’de yapılmaya başlandı. Ve, Çin’in fikri mülkiyet haklarını korumaya dair güçlü bir şekilde verdiği taahhütler, yerine getirilmek şöyle dursun, basbayağı çiğneniyor. Çinli bir dostumun bana geçtiğimiz sene açıkladığı gibi, “şimdi, tüm yabancı köpekleri kulübeye soktuk ve hepsini çok fena pataklayacağız”.

Ancak, Washington da, Japonya’yı serbest piyasa politikalarıyla “patakladığı”ndan o kadar emin ki, Tokyo’ya olduğu gibi Pekin’e bir yanıt verme gereği duymuyor. Barack Obama yönetimi, göreve geldiğinden beri sadece bir kez Dünya Ticaret Örgütü’ne bir şikayet götürdü ve Pekin’i bir kur manipülatörü olarak adlandırmaktan sürekli kaçındı. Oysa, gerçekler ortadaydı… Washington, gönüllü ihracat kısıtlamalarını aklından geçirmeye bile yanaşmadı ve Pekin’in yuan’a yeniden değer kazandırmak konusunda ikna etmede fazla bir başarı gösteremedi. Bu, pek de şaşırtıcı olmasa gerek: Çinliler, Plaza Anlaşması’nın Japonya’nın çöküşüne neden olduğu konusunda ikna olmuş durumdalar ve aynı hatayı bir kez daha yapmak istemiyorlar. Çin Halk Bankası’nın üst-düzey bir yetkilisinin bana söylediği gibi, “Japonlar gibi çılgın olmayacağız biz…”

ABD, bugün Çin karşısında, Japonya ile olduğundan çok daha az manivela gücüne sahip. Washington’un, İran, Kuzey Kore ve küresel iklim değişikliği gibi ulus-ötesi tehditlerle mücadele eden bir Çin’e gereksinimi var. ABD hükümetinin artan borçlarının finansmanı da, ayrı bir mesele… Dolayısıyla, Obama, hareket etmek konusunda çok daha az yetenekli ve çok daha az istekli. Bunun tek istisnası, açıklaması olmayan tavizler verdiğinde karşımıza çıkıyor. Obama, Geçtiğimiz Kasım ayında Çin’e yaptığı ziyarette, Çin’in kendi ticareti jetini geliştirmesinde ABD’nin kendisine yardımcı olacağını iddia etmişti. Oysa, hava-uzay teknolojisi, halen Çin’e ihracat yapan ender Amerikan stratejik endüstrilerinden biri…

Ancak, daha zekice taktikler bile, kaybedilen zemini yeniden kazandırmaya yeterli olmayabilir. Reagan’ın saldırgan politikaları, akan kanı durdurmada yeterli görünmüş olsa da, ABD ekonomisine yeniden rekabetçilik kazandırmada kafi gelmemiştir. Amerikan üreticilerinin çoğu, 1980’li yıllarda kaybettiklerini yeniden kazanamadılar.

Aslında, geçtiğimiz ticaret savaşında kimin kimi yendiği sorusuna verilecek kolay bir yanıt olmasa gerek… Şöyle düşünün: Japonya’nın GSYH oranında 1990–2000 yılları arasındaki (yani, Japonya’nın “kayıp on yılı”) artış, ABD nüfusundaki artışları göz önünde bulundurduğunuzda, Amerika’nınkinden sadece %0,2 oranında az idi. Ve, Japonya, kişi başına GSYH temelinde, çok daha ileri konumdaydı. Her halükarda, Japonya’nın üretkenlik artışı, 1990’lı yıllarda ABD işçilerinin verimini geride bırakmıştır.

Peki, 1986 yılında Reagan için son derece endişe verici olan Japonya ile 55 milyar dolarlık ticaret açığına ne demeli? Söz konusu açık, 2006 yılına gelindiğinde, 90 milyar dolar’ı bulmuştu. Genel itibariyle, bugünkü ABD, takriben 600 milyar dolarlık bir küresel ticaret açığı veriyor.

Sayılar yanıltmasın: ABD’nin gerçek anlamda asla Japonya’yı yenmediğini, yeni bir strateji geliştirmez ise Çin’i de asla yenemeyeceğini görme zamanı geldi. Son kullanma tarihi geçmiş ideolojik basmakalıpların ardına sığınmak, bizleri 1980’li yıllarda kurtarmadı, bugün de kurtarmayacak.

Kaynak: http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/10/11/lie_of_the_tiger?page=full