Akdeniz´deki F-35 Kazası ve F-35´in Şu Anki Durumu

HMS Queen Elizabeth gemisinden kalkış yaptıktan kısa bir süre sonra denize düşen uçağın pilotu gemiye güvenli bir şekilde dönmüştür. Ancak enkaza henüz ulaşılamamıştır.                   

Bu kazanın ardından F-35 sistemlerinin akıbeti detekrar sorgulanmaya başlamıştır. Sebebiyse, bu kaza F-35´in ilk kazası değildir. NATO üyesi ülkelerinin (ABD, Birleşik Krallık, İtalya, Avustralya, Kanada, Norveç, Danimarka, Hollanda ve eski ortak Türkiye) ciddi miktarda yatırım yaptığı ve beklentilerin de oldukça yüksek olduğu bu sistemlerin adının sık sık kazaya karışması bu sistemler üzerindeki soru işaretlerini çoğaltmaktadır.

 F-35 sistemlerinin bu kadar önemli olmasının iki sebebi vardır. Birincisi, bu sistemler NATO´nun tek 5. Nesil Jet Avcı Uçağı´dır (Lockheed Martin F-22 Raptor sistemleri de 5. Nesil Jet Avcı Uçağı´dır fakat sadece ABD´de kullanılmaktadır). Yani, bu sistemler şu anda NATO´nun en çok güvendiği uçak sistemleridir. İkinci sebep ise bu uçakların birim maliyetleri, operasyonel ve bakım maliyetleri oldukça yüksektir. Birim maliyetleri;

bir F-35A tipi uçak $77,9 milyon, F-35B $101,3 milyon, F-35C ise $94,4 milyondur.

Maliyetlerin yüksek olması beklentileri ve aynı zamanda endişeleri de artırmaktadır.

Tablo-1: ABD Tarafından Üretilen Jet Avcı Uçakların Birim Maliyetlerini Gösterir Tablo

5. Nesil Jet Avcı Uçağı F-35 Sistemlerinin Karıştığı Kazalar

23 Haziran 2014: Amerika Birleşik Devletleri´ne ait F-35A tipi uçağının, motorunun içindeki fan bıçaklarının aşırı sürtünmeden kaynaklı olarak motoru ve bazı gövde parçaları yandı. Uçak bakıma alındı. 2019´dan beri Utah´ta eğitim amaçlı olarak kullanılmaya devam ediyor. AF-27üretici seri numaralı ve 10-5015 Local S/N kodlu uçak ilk uçuşunu 22 Nisan 2013 yılında yapmış ve 29 Mayıs 2013´te resmen göreve başlamıştı.

 2 Ekim 2016: İlk uçuşunu 25 Ekim 2011´de yapan BF-06 üretici seri numaralı 16-8057 Local S/N kodlu F-35B tipi uçak büyük bir yangın sonrası kullanılamaz hale geldi. Daha önceden F-35 programını denetleyen yetkililer tarafından potansiyel bir tehlike olarak tanımlanan hatalı bir bracket(uçak iniş takımlarında kullanılan alüminyum esaslı destek parçası) hidrolik hatlarından geçen elektrik kablolarına hasar verdi. Bu durumun ardından uçuşta yaşanan bir kısa devre hidroliklerin ısınmasına sebep oldu ve uçağın gövdesi alev aldı. Yangının büyümesiyle F-35B tipi uçak tamamen yandı. Uçağın yeniden tamirinin ekonomik olmadığına karar verilerek 2018´in Haziran ayında uçak hurdaya ayrıldı. 

 22 Ağustos 2018: AF-35 üretici seri numaralı 11-5024 Local S/N kodlu F-35A tipi uçak Florida´da bulunan Eglin Hava Üssü´ne inişi sırasında ön iniş takımlarında arıza yaşadı. Burun üstü iniş yapan uçak hafif hasar gördü. Eylül 2018´de tekrar havalanan uçağın günümüzde kullanımına devam edilmektedir. Uçak ilk olarak 7 Ekim 2013 tarihinde uçmuştu.

 9 Nisan 2019: F-35 sistemleri ilk deniz aşırı kazasını 9 Nisan 2019 tarihinde yaşadı. Japonya Hava Kuvvetleri´ne ait AX-05 üretici seri numaralı ve 79-8705 Local S/N kodlu uçak Honshu Adası´nın (Japonya´nın ana adası) yaklaşık 135 km açıklarında denize düştü. Enkazın bir kısmı aynı gün içerisinde bulunsa da 7 Haziran 2019´da pilotun bazı vücut parçaları dışında enkaz ve pilot tamamen bulunamadı. Ayrıca düşen uçak, Mitsubishi tarafından monte edilen 13 F-35A tipi uçaklardan ilkiydi. Kazanın ardından Japonya tüm F-35A tipi uçaklarını yere indirdi. Kazanın ardından yayınlanan nihai rapora göre, kule pilota bir hava trafiğinden kaçınması için alçalmasını istemiş pilot da bunu onaylamış ve alçalmaya başlamıştır. Ancak bu alçalma esnasında pilotun başı dönmüş ve denize çakılmıştır. Pilot F-35´te 60 saat olmak üzere 3.200 saatlik uçuş tecrübesine sahipti. Düşen uçak ise ilk uçuşunu 12 Temmuz 2017´de yapmış ve 280 saatlik uçuş tecrübesine sahipti.

 19 Mayıs 2020: Amerika Birleşik Devletleri´ne ait F-35A tipi uçak Eglin Hava üssü´ne iniş sırasında piste çakıldı. Pilot fırlatma koltuğunu kullanarak uçaktan güvenli bir şekilde ayrıldı ancak uçak tamamen yandı. Kazanın ardından uçak hurdaya ayrıldı. AF-64 üretici seri numaralı ve 12-5053 Local S/N kodlu uçak ilk uçuşunu 20 Ocak 2015´te yapmıştır.

17 Kasım 2021: Akdeniz´de düşen F-35B tipi uçakla henüz ayrıntılı bir bilgi yok. Ancak geçtiğimiz günlerde kazanın nedeni ile ilgili ilginç bir iddia ortaya atıldı. Uçuştan önce hem uçaktan sorumlu teknisyenin hem de pilotun kontrol etmesi ve çıkarması gereken, motoru koruyan ve üzerinde “Remove Before Flight” yazan kırmızı kılıfın çıkarılmaması kazaya sebep olmuş olabilir. Bu kırmızı kılıfın çıkarılmaması neticesinde motorun sıcaklığıyla eriyen kılıf motorun çalışma prensibini bozdu ve denize çakılmasına sebep oldu. Asıl kaza sebebi pilot ve teknisyenlerin ifadeleri alındıktan sonra ve elbette ki enkaz bulunduktan sonra belli olacaktır. Ancak, eğer bu iddia doğru ise havacılıktaki rutin kontrollerin ne kadar önemli olduğunun bir kez daha altı çizilmiş oldu.

Rusya Tehlikesi

Bu kazanın NATO için ayrı bir tehlike boyutu da bulunmaktadır. Takip eden günlerde uluslararası bir krize sebep olabilecek gelişmeler yaşandı. Bilindiği üzere uçağın enkazı henüz bulunamadı. Akdeniz´de kaybolan F-35B tipi uçağın enkazını arama-kurtarma çalışmaları devam ederken, enkazın Rusya´nın eline geçmesi tehlikesi Kraliyet Donanması´nı harekete geçirdi. F-35 sistemlerinin ana üreticisi Amerika Birleşik Devletleri´nden (ABD) yardım talep edildi. ABD´nin üst düzey generallerinden Brigadier General (Tuğgeneral) Simon Doran bir açıklama yaparak ‘´İlk biz bulacağız, söz veriyoruz.” dedi.

 Bu tehlikeli ile ilgili kazanın yaşandığı bölgede tedbir alan Kraliyet Donanması uçağın düştüğü tahmin edilen alanda demirlemiş bir vaziyette bekliyor. Uçağın akıntıyla birlikte sürüklenmiş olma ihtimali üzerinde de duran Kraliyet Donanması yetkilileri Akdeniz üzerinde geniş bir alanı kontrol ediyor. Ayrıca bir Hava Kuvvetleri yetkilisi, “Rusların bir F-35´e sahip olmayı çok isteyeceklerinden eminim. Bunu yapmanın uygulanabilirliği, lojistik açıdan bizimkiyle aynı olacaktır. Enkazı kurtarmaya çalışmaları gerçekçi olmaz ve ayrıca böyle bir hareket diplomatik sorunlara yol açar.” açıklamasını yaptı.

F-35 tipi uçağın enkazının Rusya´nın eline geçmesi ABD ve F-35 kullanıcı ülkeler açısından büyük bir tehlike arz ediyor. Hali hazırda, Türkiye´nin S-400 tipi hava savunma sistemlerini satın alması sebebiyle NATO üretimi sistemlerin deşifre edilebileceğini iddia eden ABD ve NATO üyesi ülkelerin endişesi sürmektedir. Sebep o ki, Rusya bu sistemin enkazını ele geçirebilirse 5. Nesil Jet Avcı Uçağı F-35 Sistemlerinin geleceği tehlikeye girebilir.

F-35 sistemlerinin Rusya´nın eline geçmesi durumunda, F-35´in tüm yazılımsal ve donanımsal sistemleri deşifre edilebilecektir. Bu durumda, NATO bünyesinde yer alan F-35 sistemlerinin kullanılması NATO açısından, en azından bu haliyle, mümkün olmayacaktır. Ayrıca, Rus yapımı Sukhoi Su-57 tipi5. Nesil Jet Avcı Uçağının kullanımı ve geliştirilmesi açısından da büyük avantaj sağlanabilecektir. F-35´te kullanılan herhangi bir sistemin Su-57 tipi uçaklara daha da geliştirilerek entegre edilmesi söz konusu olabilir. Ayrıca “stealth” yani “hayalet” adı verilen bu uçakların radara yakalanmadan uçabiliyor olması da bu uçakların deşifre edilmesi konusunda önem arz etmektedir. Elektronik harp sistemlerinin günümüzdeki en önemli özelliği olan bu özellik NATO ve Rusya tarafından farklı yazılımlar ve donanımlarla kullanılıyor olabilir. Kısacası, bu sistemlerin Rusya´nın eline geçmesi durumunda Rusya, elektronik harp alanında çok ciddi bir zafer kazanacaktır.

Öte yandan, NATO, tamamen yeni bir sistemin üretimi üzerinde çalışmak zorunda kalacaktır. Bu hem zaman hem de ar-ge maliyetleri açısından çok ağır bir faturaya neden olacaktır. Yeni sistemlerin yeni bir uçağa entegrasyonu ile NATO yaklaşık 15-20 sene ve milyar belki de trilyon dolarlık kayıplar yaşayabilecektir. Bunun yanı sıra, bir diğer 5. Nesil Jet Avcı Uçağı olan F-22 Raptor sistemlerinin de geleceği tehlikeye girecektir. Her iki uçağın da üreticisi konumunda olan Lockheed Martin şirketinin benzer yazılım ve donanımlar kullanmış olabileceği de ihtimaller arasındadır.

Sadece havacılık alanında değil Joint Strike Fighter (Müşterek Savaş Uçağı) kapsamında Lockheed Martin F-35 Lightning IIüretimine yatırım yapan ülkelerin yaşayabileceği küçük veya büyük çaplı ekonomik krizler de düşünülmelidir. Böyle bir durumda Lockheed Martin, iştirak ve tedarikçi şirketlerin ekonomik durumu ve bunların majör piyasalara etkisi de unutulmamalıdır. Birleşik Krallık, İtalya, Kanada, Japonya gibi büyük ekonomilerin borsalarında ulusal ya da uluslararası krizler yaşanabilir.

Nitekim böyle bir durumun yaşanmaması için NATO ülkeleri önlemlerini almıştır. Uçağın kalkıştan hemen sonra ve Kraliyet Donanması´na çok yakın bir konuma düşmüş olması NATO açısından kötünün iyisidir. Uçağın düştüğü konuma intikal eden Kraliyet Donanması ve kaza anında İspanya´da yer alan ABD ekibinin bölgede bulunması NATO adına oluşabilecek tüm riskleri azaltmaktadır.

SEMİH PARLATIR

TÜRK DEGS Araştırmacısı