İnsansız Hava Araçlarının Kullanımı Artıyor

Eski Türkler`den günümüze 'insansız hava araçları...'

George Putic - Sven Pöhle - Diana Hodali -Thomas Klatt

İnsansız hava araçlarından sonra şimdi de insansız deniz araçları, teknolojiye birçok katkıda bulunuyor. Bu araçlar bilimsel araştırmalardan polis faaliyetlerine ve Hint Okyanusu’ndaki kayıp yolcu uçağının aranması çalışmalarına kadar birçok alanda uzmanlara yardımcı oluyor

Sivil insansız hava araçları, bataryalarını şarj etmek için güneş ışığından yararlanıyor. Wave Glider gibi insansız deniz araçları, enerjilerini hem güneşten hem de sudan alıyor. Bu araçlar, güneş hücrelerinin yanısıra su altındaki yüzgeçleri sayesinde okyanus yüzeyindeki dalgaların alçalma ve yükselme hareketlerini kullanarak enerji üretiyor.

California’daki Liquid Robotics şirketinin tasarladığı Wave Glider, denizde aylarca kalabiliyor. Araç, hava ve su durumuyla ilgili verileri uydu aracılığıyla merkeze iletiyor. Wave Glider, başka insansız deniz araçlarıyla da veri paylaşımında bulunuyor:

“Araçlar, daha fazla veri işletim güç ve desteğine ihtiyaç duyduklarında iletişime geçiyor. Gelecekte insansız deniz araçlarının sayısı artacak ve bu araçlar, en zor sorunları çözecek.”

Amerika’nın batı kıyısından Avustralya’ya hiç durmadan giden Wave Glider, geçen yıl en uzun süre yolculuk yapan insansız araç rekorunu kırarak Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi.

Bir başka okyanus robotu Saildrone, enerjisini rüzgardan alıyor. Döner kanatları olan araç, uzun mesafe katedebilmek için özel tasarlanmış bir kuyruğa sahip. Saildrone, en kötü hava şartlarında bile batmamayı başarıyor.

San Francisco’dan Hawaii’ye uzanan deneme yolculuğunu başarıyla tamamlayan Saildrone, şimdi de yeni görevlere hazırlanıyor. Richard Jenkins aracı üreten şirketin başkanı: “İkinci aşamada Saildrone’a yüksek teknoloji ürünü alıcılar takılarak son derece hassas bilimsel veriler toplanacak.”

Sailidrone, gelecekte denizlerde devriye gezerek balıkçılıkla ilgili yasaların uygulanmasını ve nesli tükenmekte olan deniz canlılarının korunmasını denetleyecek.

Robot savaşları

Günümüzde savaş alanlarında insansız hava araçları ve robotlar askerlerin yerini alıyor. Bilim insanları ve politikacılar bu makinelerin gittikçe daha bağımsız olacak şekilde programlanmasından rahatsız.

Bir Amerikan uçak gemisindeki manevra ilk bakışta insana hiç de ilginç gelmiyor. Ancak uçak gemisinden kalkan savaş jetinde ister istemez bir husus dikkat çekiyor: X-47B tipi hayalet uçağın kokpiti yok. Çünkü bu uçak insansız bir hava aracı.

Dünya üzerinde 70’den fazla ülke şu sıralarda bu tip insansız hava araçlarını kullanıyor. Bu araçların özelliği, bölgelerde keşif yapmak, hedefleri aramak ve gerektiğinde bunları bertaraf etmek. Henüz insansız uçaklara emirler uzak mesafeden insanlar tarafından veriliyor. Ne var ki bu tip hava araçları gittikçe daha fazla oranda kendi başlarına görev yapıyor. Daha bugünden insansız hava araçları tamamen bağımsız hareket edecek şekilde programlanabiliyor.

Amerikan X-47B insansız hava aracı şu sıralarda test sürecinde bulunuyor. Operasyonlara başladığında bu hayalet jetler insan müdahalesi olmadan geniş alanlar üzerinde kendi başlarına görev yapabilecek. Bir anlamda savaş robotları olarak işlev görecekler. Ancak bu alandaki teknolojik gelişmeye ilişkin bazı çekinceler de var.

`Katil Robotları Durdurun`

Dortmund Teknik Üniversitesi bünyesinde barış araştırmaları yapan ve Uluslararası Robot Silahlar Kontrol Komitesi’nin (ICRAC) kurucularından fizikçi Jürgen Altmann “Askerî birtakım baskılar nedeniyle tamamen kendi başına hareket eden, özerk sistemlerin ortaya çıkmasından endişe ediliyor” diyor.

Amerikan Savunma Bakanlığı’nın bu konudaki bir strateji raporunda, önümüzdeki 20 ila 30 yıl içinde insansız hava araçlarının gittikçe daha fazla kendi başına hareket etmelerinin hedeflendiği yer alıyor. Uluslararası Robot Silahlar Kontrol Komitesi (ICRAC), bu alanda dünya çapında başlatılacak bir silahlanma yarışının engellenmesi için “Katil Robotları Durdurun” adı altında bir kampanya başlattı. Bu kampanya ile otonom savaş robotlarının geliştirilmesi, üretimi ve kullanımının engellenmesi hedefleniyor.

Alman Yeşiller Partisi’nden Agnieszka Brugger “Bu silahlanma dinamiğine gözü kapalı katılmaz, konunun riskleri üzerine biraz daha kafa yorarsak, sanıyorum hayırlı bir iş yapmış oluruz” şeklinde konuşuyor.

`Sivilleri ayıracak durumda değil`

Bugünkü teknolojik düzeye bakılacak olursa, söz konusu savaş robotlarının savaşan taraflarla sivilleri birbirinden ayıracak durumda olamayacağı, buna bağlı olarak savaş durumunda uluslararası hukuk kurallarını dikkate alamayacakları vurgulanıyor. Hrıstiyan Demokrat Birlik partili, emekli albay Roderich Kiesewetter, bu alanda dünya çapında bir kontrol sisteminin gerekli olduğuna işaret ediyor, ancak teknolojik gelişmeye de tamamen karşı çıkılamayacağını vurguluyor:

“Dünyamızda bilinçli bir biçimde tam otomatik savaş teknolojilerine yatırım yapmak isteyen ülkeler olacağından yola çıkmalıyız. Onun için de bu tür otonom silah sistemlerine karşı kendimizi savunacak yöntemler geliştirmemiz gereklidir.”

Almanya’da kendi başlarına hareket edebilen savaş robotları üretimi şimdilik gündemde değil. Amerikan holdingi Northrop Grumman tarafından geliştirilen “Global Hawk” teknolojisini temel alan Avrupa menşeli “Euro Hawk” projesi başarısızlığa uğradı. Almanya Savunma Bakanı Thomas de Maiziere, gerekçelerine değinmeden bu projenin suya düştüğünü kamuoyuna açıkladı.

Savaşta etik tartışması

Bilimsel gelişmeler geleceğin savaş yöntemlerine de şekil vermeye başladı. Günümüzde birçok ülke, savunmaya yönelik donanımlarında insansız hava araçlarına ilgi gösteriyor. Önümüzdeki süreçte çıkacak savaşlarda uzaktan kumanda ile yönetilen pilotsuz jetler, insanların yerini alacak. Uçakları kullanan robotlar ise sadece kullanmakla yetinmeyecek, bağımsız karar verme yetisine de sahip olacak.

Sürekli gelişen insansız hava araçları teknolojisinin gittiği nokta, olası savaşların bundan böyle ağır silahlarla donatılmış bağımsız hareket eden robotlar tarafından yönetileceğine işaret ediyor.

Soru işaretleri var

Savaş gibi, insan varlığı için hayati önem taşıyan bir unsurun tamamen robotların eline bırakılması, insanların yaşamlarının devam ettirilmesi ya da sonlandırılmasıyla ilgili kararın robotlara devredilmesi beraberinde insan hakları ve etikle ilgili soru işaretlerini de getiriyor.

Savaşlarda teknolojinin kullanılmasıyla ilgili etik ve dinî çekinceler ise yeni değil. 12’nci yüzyılda Papa, Tatar Yayı`nın savaşlarda kullanılmasını günah ilan etmişti. Ancak şövalye zırhlarını delip geçen bu 'yeni' silahın, sadece Hıristiyanlara karşı kullanımı yasaklanmıştı. Diğer dinlerden olanlara karşı yapılan savaşlarda kullanılmasında bir sakınca yoktu.

Bu tarihten itibaren, tatar yayı gibi uzaktan tetiklenen, düşmanla birebir karşılaşmayı gerektirmeyen savaş silahlarının gelişimi sürdü. Günümüzde insansız hava araçlarına dönüştü.

Hessen Eyaleti Barış ve Uzlaşı Bilimleri Vakfı`ndan Niklas Schörnig, uzaktan idare edilen savaş silahlarıyla ilgili etik tartışmalarının çok geniş kapsamlı olarak devam ettiğini belirterek şunları söylüyor:

'Aslında insan hakları bakımından sakıncalı kabul edilmeyen, örneğin keskin nişancı tüfeği, hatta keskin nişancının kendisi bile etik değerler açısından askerî alanda uzun süre tartışma konusu oldu. Özellikle, Vietnam savaşına kadar, hedef olduğunu ve vurulacağını bilmeyen bir kişiye silah doğrultan keskin nişancı, kendi silah arkadaşları tarafından bile olumsuz değerlendirilmiştir.

Hava araçları çok farklı

21`inci yüzyılda insansız hava araçlarının askerî amaçlı kullanılması, uzaktan kumandalı birçok silahın savaş aracı olarak kullanımıyla eşdeğer görülüyor. Ancak son teknolojiyle donatılmış insansız hava araçlarının kalite bakımından diğerlerine göre önemli farkları var. Yöneten pilot kendini savaş meydanına taşıyacak uçakta, denizaltında veya gemide olmak zorunda değil. Kışlada oturarak bu işi pekala yapabiliyor. Hatta ABD`de geliştirilen Reaper adlı insansız hava aracı, merkezden binlerce kilometre uzaklıkta, iki dağ arasına girip de bağlantıyı kaybettiğinde, yönetimi kendisi devralabiliyor. Bu gelişmeler doğrultusunda silah uzmanları, yakın gelecekte tamamen otomatik işleyen, insan beynine gereksinim duymayan silahlarla tanışacağımızdan yola çıkıyorlar. Ama bu durum söz konusu silahların kontrolden çıkmaları anlamına da geliyor.

İşte tam bu noktada Schörnig`in itirazları var. Uzman 'Kontrolden çıkan insansız hava aracı ya da robot veya bilgisayar, insan yaşamıyla ilgili karar verme yetkisine bizzat kendisi sahip oluyor. Öldürme yetkisinin bu araçlara devredilmesini hem yasal hem de etik açıdan son derece sakıncalı buluyorum. Ayrıca böylesi bir durum muharebe alanlarında hiç tahmin edemeyeceğimiz şekilde hızlı bir istikrarsızlığı da beraberinde getirir. Gelecekte diğer sistemlerden, salise farkıyla harekete geçebilen sistemler karar verici olacak' şeklinde konuşuyor.

BM devrede

Savaşsız insan araçlarının savunucuları, sisteme entegre edilecek “etik regülatör” olarak tanımlanan kontrol mekanizmalarıyla bu tür sorunların önüne geçilebileceğine inanıyorlar. Eleştirenler ise söz konusu mekanizmaların bir çatışma anında devre dışı bırakılmasının da mümkün olabileceği kuşkusunu dile getiriyorlar.

Askerî kanatta bu tartışmalar yaşanırken, Birleşmiş Milletler konuyu masaya yatırdı bile. Geçen mayıs ayında bir araya gelen uluslararası düzeydeki uzmanlar, otonom hareket kabiliyetine sahip silahların yasaklanması için alt yapıyı hazırlamaya başladılar.

Silahlandırılmış İHA tartışması

Alman Ordusu, silahlandırılmış insansız hava araçları (İHA) kullanmalı mı kullanmamalı mı? Alman kamuoyunda son günlerde tartışılan soru bu.

Heron, Mikdao, Aladin, KZO ya da Luna… Alman Ordusu`nda bu tiplerden yaklaşık 600 insansız hava aracı bulunuyor. Ancak tüm bu uçaklar silahsız ve istihbarat amacıyla kullanılıyor. İnsan öldürmeye imkan veren araçlarsa Alman Ordusu’nda bulunmuyor. Ancak bu tür uçakların satın alınmasına ilişkin tartışma uzun süredir Alman kamuoyunu meşgul ediyor. Almanya Savunma Bakanı Ursula von der Leyen mayıs ayında tüm kesimleri içeren bir tartışmanın sonrasında bir karar alınması gerektiğini ifade etmişti.

Alman Ordusu Birliği Genel Başkanı Andre Wüstner, Alman Meclisi Ordu Vekili Hellmut Königshaus, Alman Hava Kuvvetleri Müfettişi Karl Müllner gibi isimler silahlandırılmış insansız uçakların alınmasından yana. Wüstner Deutsche Welle`ye yaptığı açıklamada bazı askerî senaryolarda bu tür araçların askerlerin korunması açısından gerekli olduğunu belirtti.

`Operasyon çekincesi azalacak`

Savunma Bakanı Ursula von der Leyen ise bu konuda görüş belirtmekten kaçınıyor. Zira insansız uçaklarla ilgili tartışmalar selefi Thomas de Maiziere`in başını oldukça ağrıtmıştı. İnsansız hava aracı Euro Hawk projesi 12 yıl sürdükten ve 660 milyon euro harcandıktan sonra rafa kaldırılmış, de Maiziere istifanın eşiğine gelmişti. Öte yandan CIA`nin Yemen, Somali ve Afganistan-Pakistan sınırında bu araçlarla aralarında sivillerin de olduğu 3 binden fazla insanı öldürmesi ve burada Almanya`nın muhtemel rolü eski savunma bakanını zora sokmuştu.

Söz konusu araçlara karşı çıkanlar bu sistemlerin hükümetleri askerî operasyonlar konusunda daha da cesaretlendireceğini vurguluyor. Asker ölümlerinin azalmasının hükümetler üzerindeki baskıyı azaltacağını belirtiyorlar. Öte yandan tümüyle otonom uçakların ileride bir insanın yaşayıp yaşamayacağına karar verebileceğine işaret ediliyor. Halihazırda bu araçlar kendi başlarına havalanabiliyor, önceden programlanmaları halinde insan kontrolü olmadan belli bir mesafeyi uçabiliyor ve tekrar yere inebiliyor.

`İnsanlı savaş uçağı geliştirilmiyor`

Hessen Barış ve Çatışma Araştırmaları Vakfı`ndan Niklas Schörnig şunları belirtiyor: “İleride sistemler birçok ödevi kendileri üstlenmeye başlayacak ve daha iyi bir sonuç alınması adına insanın müdahale etmesine gerek kalmayacak. Halihazırda dünyada hiçbir ülkenin modern insanlı bir savaş uçağı geliştirmediğini görüyoruz. Bunun benim açımdan anlamı şu: Silahlı insansız hava araçları hem endüstrinin hem de orduların karar verici pozisyonlarındaki insanların kafasına çoktan yerleşmiş durumda.”

Alman Savunma Bakanlığı halihazırda ABD`den alınacak Predator B tipi üç insansız hava aracını değerlendiriyor. Sol Parti milletvekillerinin soru önergesi üzerine bu araçların silahlandırmaya uygun bir biçimde sipariş edildiği ortaya çıkmıştı. Önergeyi veren Andrej Hunko ve Jan van Aken bunun üzerine kamuoyunun aldatılmaya çalışıldığını açıklamıştı.

`Operasyonların sınırlarını hükümet çizmeli`

Niklas Schörnig ise hükümetin bu araçların kullanımına ilişkin sınırları iyi çizmesi gerektiğini vurguluyor: 'Eğer karacı birliklere havadan yakın destek açısından konuya yaklaşılacak olursa, ki askerî çevrelerde dile getirilen güçlü bir argüman bu, o zaman hükümetin de başka askerî senaryoları devre dışı bırakacak şekilde net sınırlar çizmesi gerekir. Buna Almanya`nın operasyon kurallarının son derece açık ve kısıtlayıcı tarzda tanımlanması dahildir. İkincisi diğer ülkelerin de bu pratiği izlemesi konusunda adım atılmalıdır. Üçüncüsü uluslararası düzlemde silahlandırılmış insansız uçakların yayılmasını tüm yollarla sınırlamak ve özeklik kazanmalarını engellemek gerekir.'