Merkez Bankalarının Tiranlığı

Dr Dean Baker *

Yetmiş yıldan bu yana görülen en kötü ekonomik kriz, merkez bankalarının davranışını değiştirmeyi başaramadı. İstihdam ve üretim pahasına enflasyon oranı hedeflerini değiştirmeme yönünde yakın zamanda alınan kararlar, merkez bankalarının ekonomi yönetimi konusunda daha fazla hesap verebilir hale getirilmesi ihtiyacını vurguluyor sadece…

Avrupa Merkez Bankası, bu ay başında gecelik kredi faiz oranlarını çeyrek puan artırarak %1,25’e çıkardığını haber verdi. Bu, Avro bölgesi ülkelerindeki kişiler için kötü haber. Büyük olasılıkla dünyanın geri kalanı için de…

Bu hareket iki şeyi gösteriyor: Öncelikle, Avrupa Merkez Bankası, Avro bölgesi ekonomisini zayıflatmak ve insanları istihdam piyasasından dışarı çıkarmak istiyor. Faiz oranlarını artırmanın anlamı budur. Avrupa Merkez Bankası, şu anda Avro bölgesinde yaklaşık %2,5 düzeyindeki enflasyon oranını %2’ye düşürmeyi hedefliyor. Enflasyonun, Avrupa Yatırım Bankası’nın hedeflerinin üzerinde olmasının nedeni ise, petrol ve diğer emtiaların fiyatlarındaki ani artış. Bu fiyat artışları ise, Orta Doğu’daki istikrarsızlıktan ve Çin, Hindistan ve diğer hızlı büyüyen ekonomilerin artan taleplerinden kaynaklanıyor.

Avro bölgesinde faiz oranlarını artırmanın, emtia fiyatlarını düşürmekle pek ilgisi yok. Bununla birlikte eğer daha yüksek faiz oranlarından dolayı Avro bölgesinde insanlar işlerinden olacaklarsa, yükselen emtia fiyatlarının etkisini telafi etmek üzere maaşlar üzerinde aşağı doğru bir baskıda bulunabilir. Eğer emtia fiyatları %2’den fazla bir artış gösterirse, Avrupa Merkez Bankası ücretlerdeki artışı %2’nin aşağısında tutabilir; dolayısıyla o “sihirli” numarasına geri dönüp, “görevin tamamlandığını” ilan edebilir.

Bu durum, Avrupa Yatırım Bankası’nın bu hareketinin gösterdiği bir diğer gerçekliği gündeme getirir. Avrupa Yatırım Bankası, geçtiğimiz üç yıldaki olaylardan hiçbir şey öğrenmemiştir. Son yetmiş yılda görülen en kötü ekonomik kriz sonucu Banka’nın davranışlarında bir değişim yaşanabileceğini umanlar, umutsuzluğa kapılmışlardır. Keza, Banka, enflasyon hedefini; işsizlik üzerinde oluşacak maliyetleri ve üretim kaybını dikkate almaksızın aynı tutma hedefinin peşinden gidiyor..

Ne yazık ki, Avrupa Yatırım Bankası, bu konuda yalnız değil. Günümüzde çok fazla merkez bankası, enflasyon hedeflerinin peşinden gidenler tarafından denetleniyor. Bu insanlar, bankaların hareketlerinin üretim, istihdam ve mali istikrar üzerindeki etkilerini açıkça görmezden geliyorlar.

Demokrasi açığı

Bu hikayenin en kötü yanı ise; ekonomi politikası konusunda alınan bu temel kararların, büyük oranla halkın yetki sahası dışında faaliyet gösteren küçük ve gizli bir klik tarafından alınması… Büyüme ve istihdam piyasası üzerinde en fazla etki doğuran kararlar, Merkez Bankası’nın faiz oranları konusunda aldığı kararlar olarak kabul ediliyor. Seçilmiş parlamentoların mütemadiyen mercek altına aldığı politikalardan hiçbiri, bu denli büyük bir ekti doğurmuyor. Bununla birlikte, Merkez Bankalarının söz konusu kararları, büyük oranda demokratik katkıların dışında veriliyor.

Adil olmak gerekirse, bu durumda en büyük suç politikacılara ait. Çünkü, merkez bankalarını büyük oranda demokratik kontrol dışında tutan kurumsal yapıları onlar kurdular. Ancak, Avrupa Yatırım Bankası kadar demokratik süreçten ayrı tutulmuş bir başka banka daha yok büyük olasılıkla… Bunun da nedeni, Avrupa Yatırım Bankası’nın çokuluslu yapısı gibi görünüyor. Ancak, müreffeh ülkelerdeki tüm merkez bankaları, günümüzde seçilmiş hükümetlerden yana aşırı bir bağımsızlıktan yararlanıyorlar. Birçok ülkede, yargı sisteminden bile daha bağımsız oldukları söylenebilir.

Daha da kötüsü, politikacılar, Avrupa Yatırım Bankası gibi birçok merkez bankasını, diğer tüm faktörleri bir kenara bırakarak enflasyon hedefinin peşi sıra gitmesi konusunda yetkilendirdiler. Bu durum da, merkez bankalarına, sırf enflasyon hedefini tutturma takıntılarından dolayı, milyonlarca insanı istihdam piyasasının dışına itme ehliyeti verilmiş oldu.

Merkez bankalarına enflasyon hedeflerini tutturmada serbestlik vermek, belki de bu konuda başarılı bir sicilleri olsaydı, daha iyi gerekçelendirilebilirdi. Ancak, böyle bir sicilleri de yok. Dünya ekonomisi, konut balonlarının tehlikeli artışını önleyemeyen merkez bankalarından dolayı, 10 trilyon dolardan fazla bir üretim kaybıyla karşı karşıya…

Merkez bankaları enflasyon hedeflerini tutturduklarından dolayı kendilerini tebrik etseler de, konut balonları giderek büyüyor ve mali sistem günbegün daha orantısız bir kazanç haline ilerliyor. Unutmamak gerekir ki, konut balonu 2008’de patladığında herkes için sürpriz olmuştu…

Eğer böyle bir ciddi başarısızlığın ardında başka bir meslek grubu olsaydı, o kişiler mutlaka kovulmuş olurdu. Ancak, eğer bu felaketten dolayı herhangi bir merkez bankası çalışanı işini kaybetmiş olsa da, bu süreç son derece sessiz sedasız halledilmiştir.

Ekonomik kriz, merkez bankalarına şunu öğretmiş olmalı: Sadece enflasyon hedefini tutturmak yeterli değil. Yüksek istihdam düzeylerini ve genel anlamda mali ve ekonomik istikrarı da sürdürmek önem taşıyor. Ve bu sorunlara yanıt vermede başarısızlığa düşülmesi, merkez bankalarında şu anda yaşanan durumu doğuruyor.

Merkez bankalarını seçilmiş hükümetler karşısında hesap verebilir kılmak için gerekli süreçlerin işletilmesi de gerekiyor. Bu bankaların yaptıkları tercihler; halkın bir katkı sağlaması gereken unsurları içeriyor. Özellikle de yüksek işsizlik ile enflasyon riski konusundakiler söz konusu olduğunda…

Doğal olarak, bu süreçte farklı aktörler farklı pozisyonlar alacaklardır. Merkez bankalarına yakın durmayı tercih eden finansal şirketlerin, işsizlik maliyetiyle fazla alakadar olması beklenemez. Bununla birlikte, yüksek enflasyon riskinden tir tir titreyeceklerdir; çünkü bu durum endüstri için büyük kayıplara yol açar.

Toplumun geneli ise, tamamen farklı bir tavır benimseyeceğe benziyor. Keza, ılımlı ölçüde yüksek enflasyon oranlarının onlar için doğurduğu fazla bir maliyet yok. Bu tercih, siyasi kampanyalarda gündeme getirilen bir konu olmalı; çünkü rakip siyasi partilerin öne sürdüğü vergi veya harcama politikalarından çok daha fazla kamusal sonuçlar doğurma potansiyeline sahip…

Ancak, burada söylenenlerden hiçbiri, faiz oranlarına karar veren politikacılara sahip olmak istediğimiz anlamına gelmiyor. Bununla birlikte, bu konulara karar veren insanların, politikacılara hesap verebilir olması gerekiyor; ki bugün durum böyle değil. Bu şekilde, merkez bankaları, diğer herhangi bir düzenleyici ajans gibi olmalı. Örneğin, siyasiler, ABD Gıda ve İlaç Teşkilatı’nın hangi ilaca onay verdiği konusunda bir karar bildirmezler. Bununla birlikte, eğer söz konusu ajans, herhangi bir ilaca onay vermeksizin beş yıl geçirirse –veya ölüm ve hastalık doğuran bir dizi ilaca onay verirse-, ciddi problemler de kapıda demektir.

Kısacası, bu, sadece merkez bankalarının ekonomi yönetimleri konusunda hesap verebilirliklerini yeniden sağlama sorunudur. Merkez bankasının burjuvaların erişilmez-tartışılmaz bir “kilise”yi andırdığı günlerin artık bir son bulması gerekiyor. (İsviçre merkezli düşünce kuruluşu Uluslararası İlişkiler ve Güvenlik Ağı – ISN)

* Dr. Dean Baker, Washington merkezli Ekonomik ve Siyasi Araştırmalar Merkezi CEPR’in Ortak Direktörü’dür. “Beat the Press” isimli blogunda, ekonomik meselelere dair medyaya yansıyan haberleri ele almaktadır.

Kaynak: http://www.isn.ethz.ch/isn/Current-Affairs/ISN-Insights/Detail?lng=en&ots627=fce62fe0-528d-4884-9cdf-283c282cf0b2&id=128515&contextid734=128515&contextid735=128413&tabid=128413