Rusya`ya alternatif aranıyor

Almanya geniş ölçüde Rus ham petrol ve doğalgazına bağımlı bir ülke...

Klaus Deuse-Antje Passenheim-Kent Klein

Ukrayna krizinin tehlikeli bir mecraya yönelmesi Avrupa`daki enerji tartışmasının yeniden alevlenmesine yol açtı. Almanya da geniş ölçüde Rus ham petrol ve doğalgazına bağımlı bir ülke. Enerji hammaddesi ithalat payının 2013 yılında yüzde 71`e yükselmesi Başbakan Angela Merkel`in ifadesiyle 'Alman enerji politikasının tümüyle gözden geçirilmesini gerektiriyor.'

Rusyasız olmuyor

Almanya`nın enerji hammaddesi ihtiyacını karşıladığı ülkelerin başında Rusya Federasyonu geliyor. Almanya ham petrolünün yüzde 35`ini, doğalgazının yüzde 38`ini ve taş kömürünün de yüzde 25`ini Rusya`dan alıyor. Bu dev hacimli ithalatı ikame edecek alternatif ise bulunmuyor.

Almanya, doğalgaz tüketiminin ancak yüzde 15`ini kendi kaynaklarından karşılayabiliyor. Doğalgazının büyük bölümünü ise Norveç ve Hollanda`dan karşılıyor. Uzmanlar, bu iki ülkenin Almanya`ya ihraç ettiği miktarı kısa vadede artırabileceğini ancak Norveç ve Hollanda`nın doğalgaz rezervlerinin tükenmeye yüz tuttuğunu belirtiyorlar.

Kaya gazı gündemde değil

Teorik alternatif olarak, Cezayir, Katar ve ABD`den tankerlerle soğutulup sıvılaştırılmış doğalgaz getirtilmesi mümkün. Ancak ABD`deki sıvı doğalgaz yükleme limanları henüz inşaat aşamasında. Almanya`nın da sıvı gaz boşaltma tesisleri bulunmuyor. Öte yandan spot piyasada kısa vadede yüksek miktarda doğalgaz satın alma imkânı da yok. Fukuşima felaketinden beri Japonya çok yüksek miktarda doğalgaz ithal ettiği için piyasadaki arz zaten oldukça sınırlı kalıyor.

Rus doğalgazına olan bağımlılık son haftalarda kaya gazı seçeneğinin de tartışmaya açılmasına neden oldu. Yerin derinliklerindeki kayalık tabakadan basınçlı su ve kimyevi maddelerin yardımıyla kaya gazı çıkartılması çevrecilere göre son derece riskli bir işlem. Almanya`nın sadece Aşağı Saksonya eyaleti sıkı standartlara bağlı kalmak şartıyla kaya gazı üretimine izin vermeyi kararlaştırmıştı.

4 bin 400 metre derinliğe kadar 220 milyar metreküp doğalgaz barındırdığı tahmin edilen Kuzey Ren Vestfalya eyaletinin hükümeti kaya gazına izin vermiyor. Almanya`nın toplam konvansiyonel doğalgaz rezervi 150 milyar metreküpü buluyor. Yılda 12 milyar metreküp gaz çıkarılması durumunda doğalgaz rezervi 15 yıl sonra tükenmiş olacak.

Eyalette kaya gazı çıkarılması durumunda bu sürenin 30 yıla çıkarılması mümkün ama Sosyal Demokrat-Yeşiller hükümeti bu riskli işleme onay vermiyor. 'Büyük Koalisyon' hükümetinin protokolünde de, zehirli kimyevi madde kullanıldığı sürece kaya gazı çıkarılmasına izin verilmeyeceği de yazılı. Sonuç olarak, Almanya`nın 15 yıl sonra yüzde yüz oranında doğalgaz ithalatına bağımlı olacağı söylenebilir.

Şirketler üzerinden nüfuz

2018 yılında Almanya`daki son kömür madenleri de faaliyete son vereceği için Almanya ithal enerji bağımlılığından kurtulamayacak. Almanya, ithal ettiği taşkömürünün yüzde 25`ini Rusya`dan alıyor. Linyit madenleri bugünkü kapasiteyle işletildiği takdirde kömür rezervi 200 yıl daha dayanabilir.

Almanya ile Rusya arasındaki 'enerji kenetlenmesinde' ithal bağımlılığı kadar işletmeler arasındaki ilişkiler de rol oynuyor. Rus devlet tröstü Gazprom, kimyacılık devi BASF`in bir kuruluşu olan Wintershall ile önemli bir takas anlaşması yaptı. Buna göre Gazprom Sibirya`daki doğalgaz kaynaklarının hisseleri karşılığında Alman şirketinden Almanya`daki doğalgaz haznesiyle işletmecilik yetkisini alacak.

Gazprom aynı zamanda Almanya`nın 2 bin 300 kilometre uzunluğundaki nakil boru hattı şebekesine de ortak oldu. Böylece Rus şirketi dolaylı olarak Almanya`nın doğalgaz trafiği üzerinde söz söyleme hakkına kavuşuyor. Almanya Ekonomi Bakanlığı bu ortaklığın başlatılmasında sakınca görmemişti.

Kaya gazı teknolojisinin önde gelen isimlerinden olup geçen yıl 521 milyon euro kâr eden Alman Dea şirketinin satışı da Berlin`in onayını bekliyor.

Dea`nın sahibi olan Enerji tröstü RWE`nin 30 milyar euroyu bulan birikmiş borçlarını ödeyebilmesi için taze paraya ihtiyacı var. Lüksemburglu bir yatırım şirketi Dea`yı alabilmek için 5,1 milyar euroyu gözden çıkarmıştı. Letter One adlı yatırım şirketinin büyük hissedarı ise, Rusya`nın en zengin ikinci işadamı olan Michail Fridmann. Fridmann, Kremlin ve Rus devlet şirketi Rosneft`e olan yakınlığıyla da ün yapmış bir isim.

Avrupa, Amerikan doğalgazını bekliyor

Avrupalılar -kriz durumlarını da düşünerek- enerji ihtiyacını ABD’den sağlamanın olanakları üzerinde duruyor. Ama uzmanlar bunun gerçekleştirmenin şimdilik mümkün olmadığını belirtiyor.

ABD`de yeni teknolojiler kullanılarak bir doğalgaz patlaması yaşanmasına ilişkin olarak Başkan Obama kıvançla şunları söylüyor: “Doğalgazın Suudi Arabistan`ına dönüştük, elimizde bundan çok miktarda, evet çok miktarda var!”

Yeni Soğuk Savaş`ta akaryakıt silâhı

ABD, doğalgaz konusunda 2020 yılına kadar Ortadoğu`nun enerji tedariki konusundaki birincilik unvanını elinden almaya gayretli. ABD`nin gelecekte ihtiyacından daha fazla doğalgaz ve petrol üretmesinin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin`i sıkıştırmak açısından da bir fırsat oluşturacağı kanısı yaygın. Özellikle muhalefetteki Cumhuriyetçiler, Ukrayna krizinin de dayatmasıyla “Yeni Soğuk Savaş”`ta akaryakıtın silâh olarak kullanabileceği kanısını taşıyorlar.

İhracat terminallerinin inşası için izin bekleniyor

Kongre`nin Cumhuriyetçi milletvekili Robert Pittinger, ilk elde Avrupa`nın ve Ukrayna`nın enerji ihtiyacının karşılanmasının söz konusu olduğunu vurguluyor.

Pittinger ve diğer bazı Amerikalı milletvekilleri, ABD`den ve Ortadoğu`daki müttefik Kuveyt gibi ülkelerden yapılacak tedariklerle Doğu Avrupa`yı Rusya`nın doğalgaz sevkiyatlarına bağımlılıktan kurtarmak istediklerini belirtiyor. Aslında ABD henüz hiç doğalgaz ihraç etmiyor. Ancak ExxonMobil gibi firmalar artık nihayet ihracat terminallerinin kurulması için kendilerine hükümetin gerekli izinleri çıkartmasını talep ediyor. Bu taleplere gittikçe artan sayıda Amerikalı milletvekili de katılıyor. Cumhuriyetçi milletvekilleri Kırım`daki krizin Başkan Obama`nın bu doğrultudaki izinlere bir an önce yeşil ışık yakması için yeteri kadar argüman sağladığı görüşündeler. Ta ki bu izinler çıktıktan sonra sıvı gazın Doğu Avrupa`ya gönderilebileceğine dikkat çekiliyor.

`Avrupa`ya sıvı gaz ihracatı ileride mümkün olabilir`

Ne var ki Alman Bertelsmann Vakfı`nın Washington bürosundan Annette Heuser, Amerikan hükümeti bu izinleri hemen verse bile Avrupa`ya sıvı gaz sevkiyatının uygulamaya geçirilmesinin ancak ve ancak çok ileriki bir tarihte mümkün olabileceğini vurguluyor.

Heuser, “Fillen ABD`de sadece bir liman bu sıvı gazı ihraç edecek durumda. Bunun ötesinde Amerikalılar imzaladıkları uzun vadeli sözleşmelerle bu sıvı gazı ilk elde Asya kıtasına ihraç etmekle yükümlüler. Güney Kore, Japonya ve Hindistan gibi ülkelere örneğin. Üçüncü husus ise Avrupalıların bu sıvı gazı alabilecek ve depolayabilecek neredeyse hiçbir kapasitelerinin olmamasıdır” diyor.

Sıvı gazın ihracatı için izin verilmiş olan ihracat terminallerinin inşaatları ABD`de henüz başlangıçta. Sadece Louisiana`daki inşaatın gelecek yıl tamamlanarak devreye girmesi bekleniyor. Diğer terminallerin 2017`den önce işletmeye girmeyeceği belirtiliyor. Atlantik`in öte yakasında da bu tür terminallere pek sık rastlanmıyor. Sadece Fransa, İspanya, Belçika ve Hollanda`da doğalgaz ithalleri için gerekli limanlar bulunuyor. Buna rağmen birkaç yıldan bu yana Washington`da enerji politikaları konusunda tartışmalar devam ediyor. Bertelsmann Vakfı`nın Washington bürosundan Annette Heuser, jeopolitik açıdan değişen dünyada yeni ticaret yolları konusunun tartışmaların odak noktasında olduğunu belirterek şunları ekliyor: “Avrupalılar bu konuda ilk planları yapmış bulunuyor. Ancak şimdi Kırım krizinin baş göstermesiyle birlikte genel olarak ABD ile Avrupalı müttefiklerinin enerji politikaları açısından gelecekteki bağımsızlığı konusu gündemin ilk sırasına oturmuş durumda.”

Gelecekte Avrupalıların, ilk sırada da Almanların doğalgaz ve petrol ihtiyaçlarını Rusya`dan mı, ABD`den mi karşılayacaklarına karar vermeleri ve ona göre proje geliştirmeleri gerektiğine vurgu yapılıyor.

ABD Avrupa`nın Doğalgaz Kaynağı Olabilir mi?

Rusya Ukrayna’ya sattığı doğal gazın fiyatını arttırmaya devam ederken, Avrupa’nın Rusya’ya olan enerji bağımlılığını azaltacak çözümün Amerika’dan gelebileceği düşünülüyor. Peki bu mümkün mü?

Kiev yakınlarında yaşayan Svetlana Kuleşova ile Yuri Kuleşov, Rus doğalgaz fiyatının giderek artmasından şikayetçi: “Bu durum bütçemizi doğrudan etkiliyor. Soğuktan donmamak için doğalgaz kullanmaya mecburuz, o nedenle de diğer ihtiyaçlarımızdan vazgeçmemiz gerekiyor.”

Avrupa’da birçok aile aynı durumda. Ukrayna ile birlikte altı Avrupa ülkesi doğal gazı Rusya’dan alıyor.

Rusya, batılı ülkelerin yaptırım tehditlerine aldırış etmiyor. Rusya Başbakan Yardımcısı Igor Shuvalov, Moskova’nın doğal gaz satabilecek başka müşteriler bulabileceğini, bu durumda da doğal gaz fiyatının daha da artacağını söylüyor: “Avrupalılar’ın Amerika’dan ya da başka ülkelerden doğal gaz alabilmek için yeni altyapıya yatırım yapmaları gerekecek. Bu da fiyatları arttıracak ve tüketici daha fazla ödemek zorunda kalacak ama Rus doğal gazı başka ülkelerde kullanılmaya devam edecek.”

Maryland eyaletindekine benzer terminallerden geçen Amerikan doğal gazı, Avrupa için çözüm olabilir ama bunun için henüz erken.

Terminalin doğal gazı likit petrol gazına çevirebilecek altyapıya sahip olması 2017 yılını bulacak. Şu anda yapımı devam eden terminallerin de 2017’den önce tamamlanması beklenmiyor.

Terminalden üretilen doğal gaz Hindistan ve Japonya’ya satılacak.

Alman Marshall Fonu enerji uzmanı Paul Bledsoe’ya göre Amerika, Avrupa’nın ilk yeni doğalgaz kaynağı olmayacak: “Öncelik sırasında Orta Asya, Kuzey Afrika ve kendi kaynakları olacak. Küresel doğal gaz kaynaklarını genişletmekten yani doğal gaz piyasasını küreselleştirmekten bahsediyoruz.”

Bledsoe’ya göre, Avrupa ülkelerinin Washington’a yaptığı doğal gaz ithal başvurularının hızlandırılması ve Avrupa’ya kendi kaya gazını geliştirmesi için yardım edilmesi gerekiyor: “Amacımız doğalgaz alanında ortak bir Amerika – AB planı geliştirip, kaynakları çoğaltmak, uzun vadede fiyatları düşürmek, hava kirliliği emisyonlarını azaltıp, Rusya’ya olan bağımlılıktan kurtulmak. Elimizde çok büyük bir fırsat var.”

Enerji uzmanı Profesör Steve LeVine’e göre bu gerçekleştiğinde hem Avrupa hem de Amerika kazançlı çıkacak: “Doğal gaz ihracatı ve göndereceği mesaj Amerika’nın dünyadaki siyasi ve jeopolitik etkisini arttıracak derecede önemli.”

Profesör Steve LeVine’e göre bu durumda Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, düşük fiyatta ısrar edecek olan Çin’e doğal gaz satmak zorunda kalacak.

`Ukrayna Krizi Kıbrıs’ta Çözüm İhtiyacını Kuvvetlendirdi`

Ukrayna krizinin KKTC ve Türkiye`ye de yansımaları var. KKTC Washington Temsilcisi Ahmet Erdengiz’e göre çözüm sürecinde bu kez yeni faktörler devrede. Erdengiz bunu şöyle anlattı: “Bölgedeki doğalgaz nedeniyle genel çerçeveye İsrail gibi ülkelerin dahil olması, ilk defa adanın su sorununu çözebilecek, Türkiye’den su getirilmesi gibi faktörler Kıbrıs’ta çözüm bulunması hareketliliğine hız kazandırıyor. Hatta yaşadığımız Ukrayna sorunu dahi özellikle Kıbrıs’ta bir çözüm bulunması ihtiyacını artırmış görünüyor. Özellikle Avrupa’nın Doğu Akdeniz’deki doğal gaz ve alternatif enerji yataklarına olan ihtiyacı Ukrayna kriziyle bir kez daha ortaya çıktı. Dolayısıyla ilk kez iç dinamiklerin yanı sıra dış dinamikler de resmin içerisine giriyor.”