Şii Kartı Rusya`ya Kayıyor!

Gabriele Ohl - Fuad El Avad - Dorian Jones *

Suriye’nin hava sahasını Türk uçaklarına kapamasının ardından Türkiye de kendi hava sahasını sivil Suriye uçaklarına kapattı. Suriye bir çıkmaz sokak mı, Türk dış politikası ne yönde ilerliyor, Batı’nın pozisyonu ne?

Türkiye ile Suriye arasında gerilim giderek tırmanıyor, sınıra askerî teçhizat sevkiyatı sürüyor. Batı’dan ise Türkiye’ye destek ve itidal mesajları geliyor. Ankara’nın Esad rejimine reform çağrılarıyla başlayan süreçte nasıl bu noktaya gelindi? Berlin merkezli düşünce kuruluşu Bilim ve Politika Vakfı’ndan Türkiye uzmanı Günter Seufert’in yanıtı şöyle: “Tunus, Libya ve Mısır’daki rejim değişikliklerinin ardından Türkiye, Esad rejiminin devrilmesinin belki 2-3 ay süreceğinden yola çıktı. Ancak ABD’deki başkanlık seçimleri ve genel savaş yorgunluğu, AB’nin de dış politikada ortak bir konseptinin olmaması nedeniyle Batı’dan güçlü bir destek gelmeyeceği belli olunca, ne kadar ileri gittiğini, nasıl çıkmaz sokağa girdiğini o zaman anladı.”

`Rusya ve Çin engeli`

Suriye’de Esad rejimine karşı uluslararası bir askerî müdahalenin önünü açacak kararın BM Güvenlik Konseyi’nden geçmesi, veto hakkına sahip Rusya ve Çin nedeniyle imkansız görünüyor. BM gibi NATO da gerçek bir savaşa isteksiz görünürken istihbarat faaliyetlerinin yoğunlaştığı gözleniyor.

Batılı gizli servislerin Suriye’deki faaliyetleri resmî olarak açıklanmasa da medyada konuyla ilgili haberler art arda gelmeye başladı. Amerikan Merkezî Haber Alma Teşkilatı CIA’in bir süredir Türkiye’den Suriyeli muhaliflere silah transferini kontrol ettiği biliniyor. Uzmanlar, İngiliz istihbaratının da bölgede aktif olduğunu, Suriye’deki gelişmeleri Kıbrıs üzerinden takip ederek stratejik açıdan önem taşıyan bilgileri muhaliflere aktardığını belirtiyor.

Alman Barış Politikaları Araştırma Enstitüsü’nün Başkanı Erich Schmidt Eenboom, Batılı istihbarat teşkilatlarının Suriye’de faaliyet göstermesinin şaşırtıcı olmadığını belirtiyor. Schmidt Eenboom “Libya’da Kaddafi’nin devrilmesini sağlayan tüm istihbarat servisleri Suriye’de de bir rejim değişikliği için çalışıyor. Amerikan dış istihbarat servisi CIA birkaç aydır ağırlıklı olarak Türkiye üzerinden faaliyet gösteriyor” açıklamasını yapıyor.

`CIA’in faaliyetleri çok sınırlı`

Washington merkezli Ortadoğu Politikaları Enstitüsü’nün Başkanı David Pollock da aynı görüşte. Ancak Pollock, CIA’in faaliyetlerinin çok sınırlı olduğuna dikkat çekiyor. Amerikan medyasında yer alan haberler de Amerikan istihbaratının bölgedeki rolünün, silah teslimatının güvenliğini sağlamakla sınırlandığını belirtiyor ve temel hedefin, roket ve patlayıcı maddelerin aşırı dinci grupların eline geçmesinin engellenmesi olduğunu kaydediyor. Buna karşın silahların finansmanının ise Türkiye, Suudi Arabistan ve Katar tarafından sağlandığı belirtiliyor.

Türkiye uzmanı Günter Seufert de “Amerikan ordusuna bağlı askerlerin Ürdün ile Türkiye-Suriye sınırına gitmesi huzursuz edici bir gelişme. Gerçi eğitim amaçlı gittikleri, mültecilere danışmanlık yapacakları söyleniyor ama ileride gerekirse belki askerî eğitim de verecekler” şeklinde konuşuyor.

Silah sevkiyatında Türkiye, Suriyeli muhaliflerin bir numaralı dayanağı konumunda. Esad karşıtı “Özgür Suriye Ordusu” bu sayede sınırın Suriye tarafında yaklaşık yirmi kilometre derinliğindeki şeridi ve bazı sınır kapılarını kontrol altına almayı başardı. İngiliz The Guardian gazetesi, Antakya’nın Katar, Suudi Arabistan ve Lübnanlı silah tüccarlarının buluşma yeri haline geldiğini, isyancılara son büyük sevkiyatın buradan yapıldığını yazdı.

Suriye Krizi Ankara-Moskova İlişkilerini Etkiliyor

Türk jetlerinin Moskova-Şam seferini yapan bir Suriye yolcu uçağını Ankara’ya inişe zorlamasının ardından Ankara-Moskova-Şam üçgeninde gerginlik yükseldi. İlişkiler aslında bir süredir gerginliğini koruyordu. Kremlin hükümeti Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Suriye yolcu uçağında Rus malı askeri teçhizat bulunduğu yönündeki açıklamasını sert bir dille yalanladı.

İstanbul Kadir Has Üniversitesi öğretim görevlisi Soli Özel gerginliğin daha da tırmanmasından endişeli. Özel, “Ruslar açıkça öfkeli, Türkiye de uçakta cephane bulduğu yönünde kanıtları sunmakla yükümlü. Türkiye kanıt sunamazsa eminim Ruslar daha da tatsız davranacak” diye konuşuyor.

İlişkiler zaten gergin. Moskova Suriye’de Esad rejimine destek verirken, Ankara da isyancıları destekliyor. Ancak siyaset bilimcisi Cengiz Aktar, Türkiye ve Rusya arasındaki güçlü ticari ilişkilerin bu gerginliği dizginleyeceği görüşünde. İki ülkenin son yıllarda güçlü ticari ortaklar haline geldiğine dikkati çeken Aktar, Suriye konusundaki anlaşmazlığın bu ilişkileri etkilemesini beklemiyor.

Geçen yıl Türkiye’de bir milyar dolarlık nükleer santral ihalesini bir Rus şirketi kazanmıştı. Rus doğal gazının en büyük tüketicilerinden biri olan Ankara, bir yandan da bu doğal gazı bölgeye yayacak bir enerji koridoru olmaya çalışıyor.

Bu ticari bağlara rağmen Başbakan Erdoğan, Esad rejimine destek veren Rusya’ya eleştirilerinin dozunu yükseltti. Cengiz Aktar, Ankara’nın Rusya’nın bölgesel önemini tam göremediğini düşünüyor. Türkiye bir yandan Moskova’yla gerilim, bir yandan kendi içinde artan gerilimle başa çıkmak durumunda.

Türkiye’ye çoğu Sünni 100 bin Suriyeli sığındı. Sığınmacılar, azınlıktaki Nusayrilerin yönetimindeki ordunun gazabından kaçıyor. Ancak Türkiye’nin güneyinde yaşayan Nusayriler sığınmacıların sayısından rahatsız. Siyasi uzmanlar, Suriye’deki mezhep çatışmasının sınırlarının ötesine taşmasından kaygılı. Esad rejiminin müttefiklerinden İran da, Türkiye’nin Suriye karşıtı tutumundan rahatsız.

`Suriye krizi Ankara ve Washington`u yakınlaştırıyor`

Köşe yazarı Semih İdiz, Türkiye’nin bir Suriye yolcu uçağını Ankara’ya inişe zorlaması ve Irak Başbakanı Nuri el Maliki’nin Moskova’ya yaptığı ziyaretin, bölgede artan bir Sünni-Şii gerginliğine işaret ettiğini belirtiyor. Bununla birlikte krizin Ankara ve Washington’u daha da yakınlaştıracağına inanan İdiz, Washington’un son uçak olayında Türkiye’ye verdiği desteğe dikkat çekiyor. “Rusya’ya bakarsanız, bölgede nüfuzunu yeniden arttırmaya çalışıyor ve Şii kartı Rusya’ya yarıyor,” diye konuşan Semih İdiz, Irak Başbakanı Nuri el Maliki’nin Rusya’da silah anlaşmaları imzaladığını, Moskova’dayken Türkiye aleyhinde konuşarak, Türkiye yüzünden silahlandıklarını ima eden açıklamalarda bulunduğunu hatırlatıyor. Semih İdiz’e göre Suriye’deki olaylar, yeni bir Soğuk Savaş satranç tahtası oluşturuyor.

Birçok bölge uzmanı Türkiye’nin Suriye’ye komşu tek NATO üyesi olarak avantajlı konumda bulunduğunu düşünüyor. NATO Suriye’nin hava savunma sistemini ve operasyonel gücünü oluşturan füzeleri izlemeye almış durumda. Bu da Suriye sorununun bölgesel bir çatışmaya dönüşmesini önleyebilir.

`Türkiye Amerikan Yönetiminden Somut Adımlar Bekliyor`

Uluslararası toplum Suriye krizinin çözümü konusunda bir uzlaşmaya varamadı. Yakın zamana kadar da uzlaşma beklenmiyor. Ancak, Türkiye-Suriye sınırında yaşanan son gerginlik, krizin Suriye sınırlarının dışına taşabileceği tehlikesini arttırdı. Uzmanlar seçim döneminde ve hatta başkanlık seçimlerini izleyen haftalarda, Washington’un Ortadoğu’daki gelişmelerden uzak durmaya çalışacağına dikkati çekiyor.

Türkiye bir yandan Suriye’den gelen onbinlerce sığınmacıyı ağırlamaya, diğer yandan da bu ülke topraklarından düzenlenen topçu saldırılarını durdurmaya çalışıyor. Krizi Suriye topraklarında tutmaya çalışan Türkiye, bu ülkede güvenli bölge oluşturmak için müttefiklerinin yardımını bekliyor. Ama uzmanlar, Amerikan yönetiminin özellikle de bu seçim döneminde elinin kolunun bağlı olduğunu vurguluyor. Ortadoğu Enstitüsü`ne bağlı Türk Çalışmaları Enstitüsü tarafından düzenlenen bir konferans için Washington`a gelen Yıldız Teknik Üniversitesi profesörlerinden Nurşin Güney bu durumun Türkiye açısından oldukça yorucu olduğunu söylüyor:

“Türkiye’nin şu anlamda Amerika’dan, şu andaki Amerika yönetiminden çok büyük beklentisi var. Şu anda Türkiye Ortadoğu’da, özellikle de bu 900 kilometrelik sınır nedeniyle Suriye’yle sıcak bir çatışma yaşıyor. Bunu önce, yumuşak güvenlik boyutu nedeniyle muhatap olmuştu. Bu ne anlama geliyor? Suriyeli mültecilerin sınırlara akın etmesi. Ama Türkiye’nin böyle bir geleneği var, hep bu konuda yardımsever oluyor. Ama tabi onu karşılayabilmesinin de bazı limitleri var. Mesela bu konunun çözülmesi konusunda bazı öneriler ortaya attı. Bunu BM’de paylaşmaya çalıştı. Bu bağlamda Amerikan yönetiminden kendisine yönelik somut adımlar atılması ve işbirliği yapılması yönünde beklentileri var. Ama evet, dediğiniz gibi şu anda seçim dönemi olduğu için biz Obama’nın seçim sırasındaki konuşmalarına baktığımızda sadece Ortadoğu değil, dış politikaya bile fazla bir atıf olmadığını görüyoruz. Bu çok normal. Amerikan siyasetinde seçim sırasında daha ziyade ilgi alanı içeriye döner.”

Türkiye ve Amerika, Arap Uyanışı’ndan sonra Ortadoğu’da yeni toparlamaya başlayan ülkelerde farklı alanlarda işbirliği yapmanın yollarını arıyor. Ancak Amerika’nın bölgedeki en büyük müttefiki olan İsrail, bu işbirliğinin dışında tutulabilir mi? Prof. Nurşin Güney, fırsat pencereleri açık olduğunu söylüyor:

“Bugünün koşullarında İsrail şu anda bu işbirliğinin dışında. Çünkü gelinen durumdaki ilişkiler çok iyi gitmedi, yani seyrinde gitmedi. Ama bu konjonktürel değişikliğin, bu Ortadoğu coğrafyasındaki, dün ahbap olan bugün kendisini karşı durumda konumlandırmış olan, bu yeni değişim sonucunda, İsrail’le olan sorunların bir şekilde sözel olmasa da zaman içinde iyi bir noktaya gelmesi gerektiğine ben inanıyorum. Ama İsrail’in de bu yönde iyi girişimleri yerine getirmesi gerekiyor. Yani ona yönelik Ankara’dan yapılan mevcut taleplerde bir adım atması suretiyle. Çünkü, dediğim gibi bölgede insanların, sokakların demokrasi taleplerinin bir şekilde pekişmesi, öncelikle bu halkların iktisadi taleplerinin karşılanması ve bunun yanı sıra demokrasiyle ilgili taleplerinin karşılanması gerekiyor. Bunun için de bölgede bu tür işbirliği alanı yaratmak lazım. Bu yönde açılımlar var aslında. Fırsatlar da var. Mesela Tunus ya da Mısır’da bu yönde açılımlar var. Bu konuda hem Türkiye, bölge ülkesi olarak, bölge dışından Amerika’nın iktisadi ve teknik yardımıyla bu tür bir inisiyatifle bir anlamda bir açılım sağlanabilir. Buraya, bu noktada İsrail de girebilir. Bir takım fırsatlar var, riskler olduğu kadar, bölgenin şu andaki karışık durumunda. Bunlar eğer akıllıca değerlendirilirse fırsat pencereleri bir yerde kapanıyor, bir yerde de açılıyor.”

* Gabriele Ohl ve Fuad El Avad, Alman Devlet Radyosu muhabiri, Dorian Jones ise Amerikanın Sesi Radyosu muhabiridir.