Unutmayalım

David Bowden

25 Nisan’da binlerce Avustralyalı ve Yeni Zelandalı iki ülke tarihinin de önemli bir parçası haline gelmiş bir şafak töreni, için Türkiye’nin Çanakkale şehrinin Yalnız Çam denilen, ismiyle müsemma yalnız ve terk edilmiş bir sahil bölgesinde toplandı.Türkiye’den ve bir avuç başka ülkeden gelen katılımcılar, 100 yıl önce Avustralya ve Yeni Zelanda’nın 1. Dünya Savaşı’na katılmasıyla hayatını kaybeden on binlerce askerini anmak üzere bu ciddi törene katıldı.

Anzak günü olarak bilinen 25 Nisan’da Avustralya ve Yeni Zelanda yüzyıl önce Büyük Savaş olarak bilinen günde Anzak (Avustralya ve Yeni Zelanda Silahlı Kuvvetleri) askerlerinin Gelibolu’ya ayak basmasını anıyorlar.

Seyahat Nedenleri

Pek çok kişi keyif, eğlenceli aktiviteler için seyahat ederken, aralarında savaş mekanlarını ziyaret etmenin önem kazandığı pek çok farklı sebepten seyahat edenlerin sayısı da giderek artıyor. Savaşların dünyayı şekillendirdiği gerçeği görmezden gelinemez, ve pek çokları bu alanları onları yüceltmekten ziyade hatırlamak ve ders almak için ziyaret ediyor.

Dünyanın pek çok yerinde savaşların yaşandığı mekanlar bulunuyor. Seyahatçiler ise bu alanları cesaret, başarılar ve savaşın trajedisi üzerine düşünmek için ziyaret ediyor.

Vietnam, Vietnam Savaşı’nın (Vietnamlıların haklı olarak Amerikan Savaşı dedikleri) yaşandığı bölgeleri ziyaret etmek isteyen binlerce turisti ağırlıyor. Turistlerin ziyaret ettiği bölgelerin arasında Ho Chi Minh Şehri, Dien Bien Phu, Hue, Khe Sanh, Ho Chi Minh Yolu ve Hanoi yer alıyor.

Tayland’da yer alan Kanchanaburi ise on binlerce kişinin Japonlar için Ölüm Trenyolu’nu inşa ederken hayatını kaybettiği başka bir bölge. Singapur’da da pek çok savaş alanı bulunurken(Canning Kalesi’ndeki Savaş Kutusu ve Changi Şapeli ile Müzesi), Malezya’da da aralarında 1945’te Japon askerlerinin ormanlarda yürümeye zorlamasıyla binlerce İttifak askerinin hayatını kaybettiği ünlü Ölüm Yürüyüşü’nün başladığı Sandakan Anma Parkı’nın da bulunduğu bir kaç alan bulunuyor.

Mekanın Ruhu

Bir kaç yıl önce Türkiye’ye seyahat etme şansını elde ettim, yol arkadaşımın gençliğinde Türkiye’de yaşamış ve benim rehberim olması benim için bir avantajdı. Yola çıkmadan önce yaptığımız İstanbul, Bursa, İzmir ve ardından Bodrum’a gitme planı Çanakkale yakınlarından geçmeyi gerektiriyordu.

Bunun üzerine tecrübeli seyahat arkadaşıma bu ciddi mekanı ziyaret etmemizin uygun olacağını söyledim.

İlk cevabı, “Oraya bir kaç yıl önce gittim, hiçbir şey yok” oldu ve “Vaktimizi boşa harcamayalım, Truva kalıntılarını görmek için Hisarlık’a devam edelim” diye ekledi. Ancak kararlı davrandım ve Çanakkale’yi ziyaret etmenin genlerimde olduğunu hissettiğimi söyledim. Sonunda kazandım ve İstanbul’dan İzmir’e olan rotamızdan saptık.

Sahneyi Hazırlamak

Avustralya 1. Dünya Savaşı’nın direk içinde değildiyse de İngiltere ile olan ittifakı sebebiyle savaşa girdi. Avustralyalılar ve Yeni Zelanda askerleri Batı Avustalya’nın Albany noktasından Avustralya topraklarından ayrıldı. King George Sound’dan yola çıkarken askerlerin ancak birkaç tanesi yurtlarını son kez gördüklerini düşündü. 38 gemilik Avustralya ve Yeni Zelanda konvoyu Albany’den askerler ve atlarla dolu olarak ayrıldı.

57. Alay’a ait Avustralya ve Yeni Zelanda askerleri (Anzaklar) Fransız ve İngiliz askerlerle birlikte 25 Nisan 1915 tarihinde Çanakkale yakınlarındaki Arı Burnu’na demirledi. Çanakkale Türkiye’deki en güzel manzaralardan birine sahip, ancak bu güzel manzara burada yaşanan trajediyi gizliyor. 9 ay süren şiddetli siper savaşlarında yaklaşık 160 bin İttifak askeri ve topraklarını savunan 86 bin Türk askeri hayatını kaybetti. Çok daha fazlası ise yaralandı ve çoğu yaralarını ömürlerinin sonuna kadar taşıdı.

İttifak güçleri stratejik olarak İstanbul ile Rusya ordusunun ve gemilerinin Akdeniz’e girişi için önemli bir denizyolu olan Karadeniz’e geçiş sağlayan Boğazları koruyan Çanakkale Boğazı’nı ele geçirmeye çalıştı. Savaş, Deniz Kuvvetleri’nin başındaki isim genç Winston Churchill ve Osmanlı askerlerinin (Türklerin o dönemdeki ismi) Kumandan Mustafa Kemal (daha sonraki adıyla Atatürk) için eşit derecede önemliydi.

Kanlı çatışmalar dokuz ay sürdü. Savaşın çetinliği en güzel şekilde Kemal’in askerlerine bir çarpışmanın öncesinde söyledikleriyle özetlenmiştir: 'Siz taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçen zaman içinde başka kuvvetler ve başka komutanlar gelebilir.'

Savaşın ardından Mustafa Kemal Anzak Koyu’nda 1985 yılında Anzak Günü’nde açılışı yapılan Türk Anıtı’na yazılan zarif bir barış mesajı kaleme aldı:
'Bizim için Conilerle Mehmetçikler arasında bir fark yoktur. Sizler Mehmetçikle yan yana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı siliniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.'

Kayıtlarda belirtildiğine göre 1. Dünya Savaşı’nda nüfusu ile orantılı olarak en fazla can kaybeden ülke Avustralya olmuştur. Savaş başladığında yaklaşık beş milyonluk nüfusa sahip olan Avustralya savaşta 60 bin askerini yitirmiş 150 bin askeri ise yaralanmıştır. Avustralyalı yazar John Pilger konu ile ilgili olarak, “Hiç bir ordu en uzaktan geleni kadar askerini kaybetmemiştir. Üstelik hepsi gönüllüydü” diye yazmıştır.

Bunların çoğu arkadaşım ile Çanakkale’ye olan ziyaretimden edinildi. Bu günü bölgenin ülkenin tarihinin şekillenmesinde oynadığı rolü öğrenmeye gelen bazı yabancılar ve Türklerle paylaştık. Özellikle ölen askerlerin mezar taşlarını okumak gözlerimizi açtı. W.R.E Northey ve F.A. Rawlings gibi askerlerin hayatları ve oğullarını kaybetmenin acısıyla ailelerinin nasıl yıkıldığını merakla düşündüm.

Çanakkale’nin beni ve arkadaşımı bile nasıl bir sessizliğe gömdüğünü farketmeden edemedim.

Böylesi durumlar için söylenecek çok şey yoktur ancak ayrılırken arkadaşım oradayken kendisini bulunduğu yere mıhlayan bir ruh olduğunu hissettiğini söyledi ve şimdi neden buraya gelmek istediğimi anladığını ve buranın kendisi için artık ne kadar değerli olduğunu da ekledi.

Albany Bağlantısı

Yakın zaman önce Batı Avustralya’da bulunan Albany’i ziyaret ettim ve genç Anzak askerlerinin Çanakkale’ye yaptığı yolculuğun parçalarını birleştirmiş oldum. Çanakkale gibi buranın da harika bir manzaraya sahip oluşu bana bu iki sakin mekanın savaş trajedisiyle iç içe olabileceğini düşündürdü.
Bugün King George Sound üzerinde Anzak Çöl Atlı Askerleri Anıtı ve yakın zamanda açılan Ulusal Anzak Merkezi bulunuyor. İlk olarak Mısır’da dikilen bu anıt hasar görmesinin ardından Albany’ye getirildi. Anzak Günü Şafak Töreni’nin de ilk resmi tören olan St. John Kilisesi’nin 1930 yılında sabah 6:00’da gerçekleştirdiği Albany’de ortaya çıktığı düşünülüyor. ( Malezya, Straits Times – 21 Mayıs 2015 )