Yozgat Yöresi Halk İnanmalarında Mitolojik Bulgular-5

Sıraç bir aile kızını Sünni bir aileye gönlüyle gelin vermez, vermek istemez. Mezhepler arasında karşılıklı kız kaçırmalar veya kocaya kaçmalar olur. Bu toplumda Sünni ile evlenmek düşkünlük sebebi değildir. Sıraç toplumu iki yola da, hem namaza ve hem de ceme çok saygılıdırlar.[1]

Sıraçlara göre cemin ciddiyetini diğer Alevi kesimden Müslümanlar bozmuşlardır. Aleviler arasında hem ceme ve hem de camiye gidenler, cemi hiç yapmayan aleviler de vardır. Alevilikte Sünnilik arasında yalpa vuranlara, inancı yozlaştıranlara bu toplumda“Alaca” denilmektedir.[2]

Demircialan Sıraç köyü 50–55 hane iken dedeye göre sadece 4–5 hane “yoldan geçebildi” Yoldan geçememiş olanlar arasında köyün muhtarı da vardır[3].

Sıraçlarda kısmetinin açılmasını isteyen genç kız, Aleviliğin kutsalları arasında olan baba ve bacılara giderler. Bu tür yerlere sadece kısmet açılımı için değil, çeşitli hacetler için de gidilir. Bunlardan, Acısu-Zile Tokat´taki Veli Baba, Onun eşi olan Anşa/Ayşe Bacı, Veli Baba´nın oğlu, Karşı Pınar köyündeki Hasan Baba çok ziyaret edilen yerlerdir. Buralara gidenler buralara çivi çakar çaput veiplik bağlarlar. Buralarda dilek dilenir dua edilir. Bunlardan Veli Baba´nın yöreninsu sorununu hallettiğine veya Allah´ın Veli Baba gibi iyi kullarının yüzü suyu hürmetine buraya su nimetini lütfettiğine inanılır[4].

Kutsal mekânlara gidenler niyetleri ile ilgili olarak rüya görürler. Nadiren de olsa bu mekânları rüyada gördükleri için Alevi Sıraç kutsal mekânlarını Sünniler de ziyaret ederler[5].

Sıraçlarda çift eşlilik eskiden zaruret halinde olabilirdi. Şimdilerde yoktur. Zevk için ikinci evlilik yapılamaz. İkinci evliliğini yapmaya zaruretten zorunda kalan Sıraç erkek, ilk eşinden icazet, rıza alması gerekir. Böyle hallerde ikna edilmiş olan birinci eş kocasını evlendirebilmek için kuma adayına elçi olarak da gidebilir. Ancak evlilikte sağlık sorunu, taraflardan erkekten kaynaklanıyor ise, tedavi çözüm olmuyor ise, erkek hayat boyu kaderine katlanmak zorundadır.

Sıraç Alevilerinde gelin çeyizi yazma uygulaması yapılır. Tarafların katılımı ile oluşan, kadın veya erkek gelinin getirdiği çeyizi tespit edip kayıt altına alırlar.[6]

Sıraç düğünlerinde Türk bayrağı olur. Ayrıca bir de düğün bayrağıhazırlanır. Bunun için 3–4 çatallı bir çam dalıalınır dallardan her birinin ucuna birelma, elmalara püskül ve püsküllerin alt kısımlarına al ve yeşil yazma bağlanır. Bunların ortasında ayna olur[7].

Sıraç gelini yeni evine gelince, ertesi gün “gelin suya indirme” işlemi yapılır. Bunun için âşık gelini sazla karşılar. Âşık gelini subaşına iki bacılığı birlikte türkü eşliğinde götürür. Gelinin bacılığı damadın sağdıcı olur. Bunlar gelinin emsalinden veya küçük çocuklardan belirlenirler.[8]

Geçmişte Sıraç kadın yabancı bir erkeği görünce yüzünü örter, kapatırdı, şimdilerde kapatmamaktadır. Sıraç bir hanım sesini hiç kimseden saklamaz, sakınmaz, rahatlıkla herkesle görüşür konuşur. Eskiden Sıraç gelin, ailenin büyük erkeklerine “gelinlik” yapar sesini bir dönem saklardı[9].

Sıraçlardan bir kimse rüyasında ölmüş bir yakınını görür ise onun ruhu için hayır olmak üzere Cuma akşamı gözlemeveya lokma yapar ve dağıtılır. Hazırlanan bu hayır ekmeğinden bir parça da mevtanın mezarının üzerine koyar. Böylece onun kurt, kuş tarafından yenilerek ölünün hayrına, “canı için” sadakası olacağına inanılır.

Sıraç toplumunda ölüm yası 1 gündür. Cenazenin kalkışı ile yas sona erer. Ancak ölünün Kırkı yapılır Bu münasebetleKırk Ekmeği hazırlanır. Bu ekmek komşulara ikram edilir. Sıraçlarda ağıt uygulaması yoktur[10].

Ölen bir Sıraç´ın giysileri çok sevdiği eşyaları, sazı, silahı, kitabı, bastonu mezarın içine, toprağın altına konur, ayakkabılarının kapının önüne konulması inanç ve uygulaması yoktur.[11]

Mezara, ölen şahsın kıymetli eşyalarının koyulması eski Türk defin geleneğinde de vardır. Anadolu genelinde büyük şehirlerde ölen kimsein ayakkabılar evin eşiğinin önüne uç kısımları dışarı bakacak şekilde konularak o evde ölü olduğu, ayakkabıların sahibinin öldüğü duyurulmuş olur.[12].

Sıraçlarda düğünlerinde olduğu gibi cenaze ve düğün evine farklı yoldan gidip farklı yoldan dönme inanç ve uygulaması yoktur.[13]

Sıraçlarda 2 ayrı oruç tutulur. Bunlar Muharrem Orucu 12 gün olarak tutulur, diğeri ise Hıdrellez Orucu olup 7 gün olarak tutulur.[14]

Sıraçlarda Kurban bayramı Kurban´ı yoktur Sıraçlar senede sadece 1 defaBirlik Kurbanı keserler. Bunun için bütün köy halkı sadece bir tek kurban keserler. Son yıllarda Sıraçlardan da Kurban Bayramı´nda da kurban kesenler olmaya başlamıştır.[15]

Sıraçlar genelde hatırlı insanlardır. Çiftte çubukta çalışan kimseye muhakkak “bereketli olsun” denir, yemek yeniyorsa buyur edilir. Sofradan kalkılıp dışarıdan gelene sofrada yer açılır[16].

Sıraç Alevilerinde bağım bostanın veya hayvansal ürünlerin ilk hasatının dedeye verilmesi gibi bir uygulama yoktur.[17]

Sıraçlarda Hicaz´a veya Kerbelaya haç ziyaretine giden yoktur. Onlar yılda bir defa Hacı Bektaş Veli´yi ziyaret eder ve orada muhakkak kurban keserler[18].

Sıraç toplumunda ay veya güneş tutulunca dede veya sofunun üstlendiği özel bir görev yoktur. Halk daha ziyade silah atarlar[19].

Bu toplumda tavşan uğursuz hayvan olarak bilinirken tilkinin uğurlu olduğuna inanılır. Yolculukta tilki ile karşılaşmış olmak istenir. Sıraçlarda Kurda vetilkiye derviş denilir ve onlara kolay kolay silah atılmaz.[20]

Bu toplumda ay hali yaşadığı için tavşanın eti yenilmez. Tavşanın “Hz. Ali´nin kedisi olduğu” ile ilgili söylentiler tamamen uydurmadır. “Tavşanın geçtiği tarlayı yeni sene ekip biçmediği söylenen Alevi ne yiyip ne içecektir, demektedirler. Bu toplumda Türkmen olmayan Türklere “Kara Türk” denilmektedir. Bu ifade ile bağnaz, uzlaşmaz, tavizsiz kimseler anlatılmış olur[21].

Akarsuya pislik atmanın günah olduğuna inanılır. Keza ateşe de su dökülmez.[22] 

Halk inanmalarında akarsuda kutlu güçlerin adeta ak iyelerin durgun su da ise kara iyelerin şer güçlerin olduğuna inanılır. Artvin yöresinde bir şeye uğradığına inanılan kimsenin şifası için durgun suda bir miktar alınır. Onun içerisine 4 adet köz konur daha sonra bu su şifa niyetine hasta kimseye içirilir[23]. Bu uygulama ile ateş iyesinin gücünden yararlanılarak hastalığa sebep olan bazı şer kuvveler imha edilmek istenilmiş olmalı.

Sıraç Alevilerinde itibarlı makbul renkler Ak ve yeşildir. Al´ın Hz. Ali´ye hürmeten saygınlığı vardır Hz. Ali´nin başına kırmızı bağladığı inancı yaygındır. Sıraç coğrafyasında Hz. Ali, Düldül ve Zükfikar´ın toponomiye yansıdığına dair anlatısı yoktur[24].

SONUÇ; 

Üç gün süren çalışmamız şüphesiz bir ön çalışma niteliğinde olabilmiştir. Tespiti yapılan inanç içerikli bilgiler arasında Ovoo/Oboo ‘ya rastlanılmış olması, Ağacın Türk kültürlü halkların halk inanmalarında sıradan bir kült oluşturmasının ötesinde ağaç türlerinin ayrı ayrı ongun olabileceklerini düşündüren tespitlerle karşılanılması, Keza teleklerin kuş ongununa dair, kuş türlerinden hareketle ayrıntılı teşhise götürebilecek düzeyde olması veya bu teşhisin ipuçlarını taşıyor olmaları, halk inanmalar-mitoloji ilişkileri bağlamında, alanla ilgili çalışmalara bize göre az da olsa derinlik kazandırabilmiştir. Keza bölgede kütük ziyaret yerleri ile ilgili bulgular, ağaçların da türlerine göre farklı toplumların değişik ongunları alabileceğine dair bazı ipuçlerı vermiştir.

Hayatın geçiş dönemleri ile derlenilen bilgiler büyük ölçüde tekrar nitaliğinde idiler. Ancak aynılıklara vurgu yapma adna bu tür bulgulara da çalışmada yer verilmiştir.

Bu süre zarfında 25 civarında yerleşim yerinde 100´e yakın görüşme yapılmıştır. Kendilerine teşekkür ediyoruz. Ayrıca bize imkanları her türlü rahatlığı sağlayan Sadettin Çınar beye, Desteğini esirgemeyen Yirmibirinci Yüzyıl Türkiye Enstitüsü´ne şükran boçluyuz.

[1] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[2] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[3] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[4] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[5] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[6] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[7] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[8] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[9] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[10] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[11] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[12] Yaşar Kalafat, Türk Kültürlü Halklarda ölüm, Ankara, 2011, s. 175–213 

[13] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[14] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[15] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu 

[16] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[17] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[18] Kaynak Kişiler, Dursun Demir, Demiralan köyünde, çiftçilik yapan orta yaşlı bir Sıraç, Murat Akgün, Beyyurdu Köyünden orta yaşlı çiftci, Ali Akdoğan, Demiralan Köyi nden 51 yaşında İlkokul mezunu

[19]Demirci Alan Sıraç köyü 50–55 hane iken dedeye göre sadece 4-5 hane “yoldan geçebildi” Yoldan geçememiş olanlar arasında köyün muhtarı da vardır.

[20] Demirci Alan Sıraç köyü 50–55 hane iken dedeye göre sadece 4-5 hane “yoldan geçebildi” Yoldan geçememiş olanlar arasında köyün muhtarı da vardır.

[21] Demirci Alan Sıraç köyü 50–55 hane iken dedeye göre sadece 4-5 hane “yoldan geçebildi” Yoldan geçememiş olanlar arasında köyün muhtarı da vardır

[22] Demirci Alan Sıraç köyü 50–55 hane iken dedeye göre sadece 4-5 hane “yoldan geçebildi” Yoldan geçememiş olanlar arasında köyün muhtarı da vardır.

[23] Aynak Kişi Ülkü Önal 

[24]Demirci Alan Sıraç köyü 50–55 hane iken dedeye göre sadece 4-5 hane “yoldan geçebildi” Yoldan geçememiş olanlar arasında köyün muhtarı da vardır.

http://yasarkalafat.info/?p=1451