2016: Rusya – Türkiye ilişkileri için sınav yılı

Suriye´deki terörist gruplara hava operasyonu düzenlemekle görevli olan Rus Su-24 uçağının 24 Kasım 2015´te, Türkiye´ye göre sınır ihlali yaptığı gerekçesiyle Rusya´ya göreyse Türk hava sahasına girmemesine rağmen, iki Türk F-16 uçağı tarafından vurulup düşürülmesi ve paraşütle atlayan iki pilottan birinin ölmesi, iki ülke arasında benzeri görülmeyen bir gerilime neden oldu. İlişkiler Rusya tarafından hemen hemen tüm alanlarda askıya alındı.

Rusya 24 Kasım´ın ardından çok kısa bir süre içerisinde Türkiye´ye yönelik bir dizi yaptırım kararı aldı. Bunların arasında Türk vatandaşları için Rusya´ya vizesiz seyahat uygulamasının iptal edilmesi, Rusya ve Türkiye arasındaki tarifeli ve charter uçuşların durdurulması, Rus tur operatörleri için Türkiye´ye tur satışlarının yasaklanması, Türkiye´den bir dizi tarım ürününün alımının durdurulması ve Rusya´daki Türk şirketlerine yönelik kısıtlamalar yer alıyordu.

Bu yaptırım kararlarından bazıları hemen uçağın düşürülmesi ardından bazıları da 1 Ocak´tan itibaren yürürlüğe girdi. Bu gerilimden en çok etkilenen alanlardan biri Türkiye´nin turizmden elde ettiği gelirdi. Türkiye´ye gelen Rus turist sayısı 2016´nın ilk altı ayı içerisinde yüzde 87 oranında düşüş gösterdi. İlişkilerdeki gerilimin pek çok yansıması oldu. Bunlardan biri de, 31 dilde yayın yapan Sputnik haber ajansının tüm sitelerine Türkiye´de Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) tarafından erişim engeli getirilmesiydi. Sputnik´e Türkiye´den erişmek dört ay mümkün olmadı.

Rusya, ilişkilerin normalleşmesi için uçağının düşürülmesi nedeniyle özür dilenmesini, sorumluların cezalandırılmasını ve tazminat ödenmesini talep ediyordu. Bunlar yerine getirilmedikçe ilişkilerdeki gerilim de devam etti. İlk normalleşme sinyalleriyse mayısta Kremlin´den gelmeye başladı.

MAYIS

KREMLİN´DEN İLK NORMALLEŞME SİNYALİ

İlişkilerde normalleşmenin ilk sinyallerinden biri 27 Mayıs´ta geldi. Rusya lideri Vladimir Putin, Atina´da Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras´la yaptığı görüşmede Türkiye ile ilişkileri düzeltmek istediklerini söyledi. Fakat Putin ilk adımın Ankara´dan gelmesi gerektiğinin de altını çizdi. Putin, beklediklerini söylediği ‘ilk adım´ ile Ankara´dan özür dilemesini istediklerini kastediyordu.

HAZİRAN

TÜRKİYE´DEN İLK MEKTUP

Ankara 24 Kasım sonrası Moskova´yla ilk resmi teması yazılı olarak haziranda kurdu.

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Başbakan Binalı Yıldırım, her yıl 12 Haziran´da kutlanan Rusya Günü nedeniyle Rusya´daki mevkidaşlarına birer tebrik mektubu gönderdi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin´e gönderdiği mektupta Rus vatandaşlarının Rusya Günü´nü kutlayıp ‘yakın zamanda Rusya ile Türkiye arasındaki ilişkilerin hak ettiği seviyeye yükselmesini dilediğini´ söyledi.

Başbakan Binali Yıldırım da Rusya mevkidaşı Dmitriy Medvedev´e gönderdiği tebrik mektubunda ´iki ülke arasındaki işbirliği ve ilişkilerin, iki halkın ortak çıkarları için en yakın gelecekte gerekli seviyeye ulaşmasını umduğunu´ belirtti.

HAZİRAN

‘RUS JETİNİ KASTEN DÜŞÜRMEYİ ASLA ARZULAMADIK´

 İlişkilerin normalleşmesinde en önemli adımsa 27 Haziran´da atıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Putin´e, Türkçeye ´özür dilerim´ ya da ‘affedin´ olarak çevrilebilecek ‘izvinite´ ifadesini içeren bir mektup gönderdi.

Kremlin´den yapılan açıklamaya göre, mektupta şu ifadeler de yer aldı:

'Rus jetini kasten düşürmeyi asla arzulamadık. Hayatını kaybeden pilotun ailesinin acısını kalpten paylaşıyoruz. Rus pilotu öldürmekle suçlanan kişi hakkında soruşturma yürütülüyor. Bir kez daha üzüntümü ve derin başsağlığı dileklerimi ölen pilotun ailesine iletmek istiyorum ve özür dilerim diyorum. Tüm kalbimle acılarını paylaşıyorum. Rus pilotun ailesini Türk ailesi olarak kabul ediyoruz. Verilen acıların ve zararın hafifletilmesi için gerekli tüm inisiyatifleri almaya hazırız.'

İLK DOĞRUDAN TEMAS

Bu mektubu Rus lider Putin´in 29 Haziran´da Cumhurbaşkanı Erdoğan´ı araması izledi. Bu telefon görüşmesi, 24 Kasım´dan sonra iki lider arasındaki ilk doğrudan temas oldu. İki lider yaptıkları görüşmede ilişkilerin normale dönmesi için adım atmaya ve bir araya gelmeye karar verdi. Rus lider Putin, Türkiye ile dondurulan işbirliği alanlarının yeniden canlandırılması için hükümeti görevlendireceğini söyledi. Bunun ardından ikili ilişkiler beklenmedik bir hızla normalleşmeye başladı.

TEMMUZ

DARBE GİRİŞİMİ SONRASI İLK DESTEK KREMLİN´DEN

Türkiye´deki 15 Temmuz darbe girişiminin ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan´ı arayan ilk liderlerden biri Putin oldu.

Cumhurbaşkanı Erdoğan daha sonra bir Rus ajansına verdiği röportajda darbe girişimi sırasında gösterdiği destek için Rusya Devlet Başkanı Putin´e minnettar olduğunu söyledi.

Erdoğan´ın röportajının bir diğer dikkat çeken noktasıysa Rusya´nın Suriye´deki rolü hakkında söyledikleriydi. Zira Rusya´nın katılımı olmadan Suriye´de bir çözüm bulmanın mümkün olmadığını kaydeden Cumhurbaşkanı Erdoğan şöyle devam etti: “Suriye´ye barışı getirme noktasında en önemli aktör birinci derecede Rusya´dır. Burada Rusya ve Türkiye beraber adım atmak suretiyle biz bu işi çözmeliyiz diye düşünüyorum.”

RUS UÇAĞININ DÜŞÜRÜLMESİNDE ‘FETÖ ROLÜ´

Darbe girişimi sonrası Türk yetkililerin kaynak gösterildiği bazı haberlerde ´Rus jetini düşüren pilotun da 15 Temmuz darbe girişimine katıldığı´ iddialarına yer verildi. Hükümet kanadından yapılan bazı açıklamalardaysa Rus uçağının düşürülmesinin Fethullahçı Terör Örgütü´nün (FETÖ) provokasyonu olduğu kaydedildi.

Daha sonraları Rus uçağının düşürüldüğü operasyonun parçası olan iki pilotun FETÖ´ye yönelik soruşturma kapsamında tutuklandığı haberleri geldi.

TARİFELİ UÇUŞLAR YENİDEN BAŞLADI

Rus havacılık ajansı Rosaviatsiya Rusya ve Türkiye arasındaki tarifeli uçuşlara getirilen yasağın 22 Temmuz´dan itibaren iptal edildiğini duyurdu.

TÜRK AKIMI RAFTAN İNDİ

Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek´le birlikte 26 Temmuz´da Moskova´yı ziyaret eden Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci, Rus doğalgazını Türkiye´ye ve Avrupa pazarlarına taşıyacak olan tarihi öneme sahip Türk Akımı projesini hayata geçirmek için siyasi mutabakata vardıklarını söyledi.

Rus uçağının Türk F16´ları tarafından düşürülmesinin ardından Moskova´nın aldığı yaptırım kararlarından birisi de Türk Akımı projesini askıya almak olmuştu.

Bu arada Başbakan Yardımcısı Şimşek, 24 Kasım´dan sonra Rusya´yı ziyaret eden en üst düzey hükümet yetkilisi oldu.

AĞUSTOS

SPUTNİK´E ERİŞİM ENGELİ KALDIRILDI

Türkiye, Cumhurbaşkanı Erdoğan´ın Rusya Devlet Başkanı Putin ile St. Petersburg´da 9 Ağustos´ta yapacağı görüşmeden bir önceki gün yani 8 Ağustos´ta Sputnik´in internet sitelerine uyguladığı erişim engelini kaldırdı.

Sputnik´e 14 Nisan´da getirilen erişim yasağı, TİB tarafından alınan tedbir kararı ile kaldırıldı.