Bursa Kızıkları Halk İnançları

Yaşar Kalafat

DEĞİRMENLİKIZIK: 

Halk kültürü ve daha ziyade halk inançları kültürü hakkında bilgi vermeği amaçladığımız bu çalışmada ele alınan Kızık köylerinin kısaca tanıtmasını da yapmayı amaçladık. Kısık köylerinin halk kültürleri arasında ve bu arada inançları arasında bariz farklar yoktur. Biz derlememizi beher Kızık köyü için hayatın bütün safhaları ile ele alınmaları yöntemini izlemedik. Daha ziyade varsa farklılık ve ilave bilgi özelliği taşıyan huşular üzerinde durmaya çalıştık.

Tarihî Bursa Kızıklar, Uludağ´ın güzelliklerle coştuğu kuzey yamaçlarında, batıdan doğuya Değirmenlikızık, Fidyekızık, Cumalıkızık, Hamamlıkızık ve Derekızık olarak sıralanırlar. “Beşi bir yerde” olan bu Kızıklar´ın her biri, adını bir Oğuz boyu olan “Kızık” dan almıştır. Bursa´nın 1326´da Türkler tarafından fethiyle Kızıklar´ın bu bölgeye yerleşmesi aynı döneme rastlamaktadır. Hatta daha önce Horasan´dan gelen Türkmen dervişlerinin bu bölgede yerleştiklerine dair bazı işaretler vardır. 700 yıllık bir efsane olan Kızıklar, tarihî ve kültürel dokusuna ek olarak ormanı, sivil mimarisi, kaynak suları, kestanesi, ahududusu, böğürtleni, çileği, kirazı, cevizi ve diğerleriyle “özel” bir bölgenin adıdır.[3]

Yıldırım ilçesine bağlı bir mahalle olan Değirmenlikızık, yedi asırlık tarihî gelişimin ve sivil mimarinin en orijinal bir şekilde günümüze taşıma şansı bulmuş nadide yerlerden biridir. Geçmişte İnegöllü İshak Paşa´nın vakıfları arasında yer aldığı için bu mahalle İshakpaşa Kızığı adıyla da anılmıştır. Buranın en güzel mesire yeri Kocaçınar´dır. Yaklaşık 500 yıl önce bu bölgedeki Kaplıkaya Deresi üzerinde 13 değirmen hizmet veriyordu.

Değirmenlikızık köyünde Mustafa Dede adına her yıl Pilav Hayrı yapılır dede anılır. Uzun süre kestane hasenatı zamanında yapılmıştır Bu anma günleri hayır bereketi celp etmek şerleri def etmek, Kur´an okuyup dua etmek, birlikte kaynaşma günleridir. Geçmişte Kızıklar arasında bariz bir dayanışma yok iken, dernekleşme dayanışmayı sağlamıştır. Türkiye Kızıklarının dünyanın diğer bölgelerindeki Kızıklarla teması henüz sağlanmamıştır. Köyün dışından bölge halkından da bu etkinliklere çok katılım olur.[4]

Bursa´nın Kızık köylerinin aralarında 2-2.5 Km. vardır. Bunlar Derekızık, Değirmenlikızık, Fityekızık, Cumalıkızık, Bunlardan Derekızık köyünün Bursa´ya mesafesi 20 Km. civarındadır. Bölgedeki tarihi Kızık yerleşim yerlerinin sayısını 14´e çıkarabilen çalışmalar da yapılmıştır[5]. Geçmişte Dallıkızık ve bayındır Kızık köyleri de varken şimdilerde bu köyler yoktur. Değirmenli Kızık mahallesinin nüfusu 1.000-1.200 kişi iken, şimdilerde 100-110 hanede mevcuttur. Bursa Kızıklarında halk Sünni İslam ve anadilleri Türkçedir. Köy 1893 yılında Elazığ´dan göç almıştır. Kızıklarla kaynaşmıştır. Yerli halk bunlara Kakkoşlar demektedir.[6]

Bursa Kızıkları´nın Tokat yöresinden geldiklerine dair bir kanaat vardır. Bölgeye geliş dönemleri bölgenin Osmanlıların fethi ile tarihlendirilmektedir[7].

Buranın Kızıkları Sünni mezhepli olmayan aileden kız alıp vermezler. Kız alma konusunda daha esnek ve fakat kız verme konusunda daha katıdırlar. Burada evlendirilecek kızın kanaati eş seçiminde sorulur. Büyük kız kardeşler bekâr iken ailenin kısmeti çıkan küçük evlendirilebilir. İki erkek kardeşe iki kız kardeşin gelin olarak alındığına sık rastlanır. Kız kaçırma yöntemi ile evlilik pek görülmez gençlerin anlaşarak kaçırma yöntemi ile evlendikleri olur[8].

Kızıklarda kan davası gütme uygulaması pek yoktur. Ölen ağabeyinin eşi ile küçük kardeşin evlenmesi uygulamasına rastlanmaz. Berdel türü uygulamalar yoktur. Eşi ölen gelin tekrar baba evine gitmez, gönderilmez o, artık o ailenin bir ferdi olmuştur.[9]

Değirmenli Kızık ve Bursa´nın diğer Kızık köylerinde bölge yemek kültürünün dışında çok özel bir yemek türü yoktur. Kurtuluş savaşının kıtlık yıllarında, et temininin çok zor olduğu dönemlerde, çocukların et yeme isteklerini karşılamak için çorbalara kestane konulup kaynatmak suretiyle onlara et yiyorlarmış hisse verilmiştir[10].

Tarihin Bursa´ya Armağanı Kızıklar, isimli kitaptan alınmıştır. 

Buranın Kızıklarında Kirvelik uygulaması yoktur.[11] Buranın Kızıklarında Tavşan uğursuz hayvandır. Onu gören öldürmemeli zira ondan kendisine zarar gelebilir inancı vardır. Antep tarafı Kızıklarında Yılanla karşılaşmak uğurlu kabul edilirken, Bursa Kızıklarında bu inanç yoktur. Bu yörede ayıya ayı değil Kocaoğlan, cin türü varlıklar için de  “üç harfliler” denir. Ahırda bağlı atın kuyruğunu ve yelesini bağlayan varlıklar için de “kuyruk-yele ören” denir.[12]

Bu kara iye ilgili bölgede yapılan bir izaha göre Kur´an-k Kerim´de bir sure okunarak bu cin esir alınabilmekte, esir alan tarafından bütün gece hertürlü işte kullanılmaktadır. Bu ter buradan gelmektedir[13].

Bu köyde geçmişte gelin kınasına giden kimseler kendileri ile birlikte sandalyelerini de götürülerdi. Deli KınasıCuma akşamı genç kızlar dümbelek eşliğinde eğlenirler. Gelin hamamından sonraki kınaya da Yalancı Kına denir. Bu, kınadan evvel yapılan ufak bir kına eğlencesidir. Kadife gelinliğin ismi ise Elbasiye idi.[14] Elbasiye genellikle pembe olur, Gelinin yüzüne al tül örtülür[15].

Yazının devamı için : http://yasarkalafat.info/?p=2130