Michael Freund
Yakın bir tarihte, New Jersey`deki bir sinagogda, üç yüzyıldan fazla bir süredir devam eden bir Yahudi trajedisi ani, ancak uzun zamandır beklenen bir sona ulaştı.
Bir haham mahkemesinin karşısına çıkan Türkiyeli bir 'gizli Yahudi', geçmişin karanlıklarından çıkıp resmen Yahudi halkının arasına dönerek tarihsel bir devri kapadı.
Söz konusu genç adam -şimdi İbranice ismi olan Ari`yi kullanıyor- sahte Mesih Sabetay Sevi`nin takipçilerinin soyundan gelen birkaç bin kişiden oluşan bir cemaat olan Dönme cemaatinin bir üyesidir.
Kulağa hayal ürünü ve hatta inanılması güç gelse de geçen bütün bu yıllardan sonra Sabetay Sevi`nin, İsrail`i kurtarmak için döneceğine inanan insanlar hâlâ var.
Sabetay Sevi, kurtuluş ümitlerini artırarak ve dünya çapındaki Yahudiler arasında heyecana neden olarak 17. Yüzyılda fırtınalı bir şekilde Yahudilerin hayatına girdi. Muazzam bir karizmayla donanmış olan Sevi, değişik Yahudi cemaatlerini ziyaret etti ve onlara, uzun zamandır beklenen sürgünden kurtuluşun çok yakında gerçekleşeceğini vadetti.
Ancak Sevi`nin bu kurtarıcı kariyeri, Osmanlı sultanı, Sevi`ye dehşet verici bir tercih -ya Müslüman ol ya da kılıçla öl- sunduğunda mahvedici bir şekilde sonuçlandı. Kral Davut`un tahtını talep eden bu sözde hak iddiacısı, kahramanlığı bir tarafa bıraktı ve en sadık takipçilerinden olan üç yüz aile ile birlikte Müslüman oldu.
Görünüşte İslam`ı uyguladılarsa da Dönme cemaatinin üyeleri -ayrıca Ma`aminim ('inananlar'ın İbranicesi) olarak da bilinirler- bununla beraber Museviliğin mistik bir biçimini gizlice yaşamaya devam ettiler.
Dönme cemaatinin üyeleri, 1923-1924 yıllarında iki ülke arasında yapılan nüfus mübadelesi kapsamında Türkiye`ye sürülene kadar, yoğun bir biçimde Yunanistan`ın Selanik kentinde yaşadı. Geçmişlerindeki bu zor dönemin aslında gizli bir lütuf olduğu ortaya çıktı çünkü bu sürgün onları, çoğunluğu Naziler tarafından katledilen Yunanistan Yahudilerinin başına gelenlerden kurtardı.
Ancak Müslüman olmalarına ve aradan üç yüzyıl geçmesine rağmen Dönmelere Müslüman Türkler tarafından kuşkuyla bakılıyor ve Dönmeler, onları uluslararası Siyonist bir komplonun parçası olmakla suçlayan basının sık sık hedefi oluyor. Bu yüzden Dönmelerin içe kapanmaları ve esas itibariyle de yer altına çekilmeleri şaşırtıcı değildir.
İki yıl önce İstanbul`a yaptığım bir ziyaret sırasında Ari`nin de dâhil olduğu bazı genç nesil Dönmelerle görüştüm. Türk-İsrail ilişkilerinin hâli hazırdaki durumu dikkate alındığında, onların kimlikleriyle ilgili detayları açıklayamam ancak sadece hepsinin, Museviliğe dönmek için derin bir arzu ifade ettiklerini söyleyebilirim.
Onlarla küçük bir otelin lobisinde buluştuğumda, özelikle Ari gergin görünüyordu. Her şeyden önce kippa (dindar Yahudilerin başlarına örttükleri takke) giyen İsrailli bir Yahudi ile birlikte görülmekten korkan Ari, sürekli etrafına bakıyordu.
Ari, bana, Dönmelerin Türk medyasında katlanmak zorunda kaldıkları kötü muameleden bahsetti ve 'Saklanmaktan ve rol yapmaktan bıktım. Yahudi olmak istiyorum. Halkıma dönmek istiyorum.' dedi.
Açık bir hayal kırıklığı duygusuyla Ari, -Türkiye`deki Yahudi cemaatinde oluşturabileceği tepkiden korkarak- Dönme meselesinin yanına bile yaklaşmayacağını söyledi.
Ari, 'İki dünya arasında sıkışıp kalmış durumdayım. Türkler beni bir Yahudi olarak görüyor ancak Yahudiler beni kabul etmeyecek.' dedi.
Ancak bütün bunlar, birkaç hafta önce, Ari`nin, Museviliğe dönmek için ABD`ye seyahat etme yönünde cesur bir karar almasıyla değişti. Ari`nin durumunu inceleyen hahamlar, Ari`nin atalarının sadece kendi aralarında evlilik yaptığı gerçeğini dikkate alarak Ari`nin yuvaya dönüşünü onayladı.
Ari yalnız değil. Museviliğe geri dönüş yolu arayan çok sayıda başka genç Dönmeler de var ve onlara yardım etmek de Yahudi halkına düşüyor. Ataları ne hata işlemiş olursa olsun, günümüzün Dönmeleri, sahip oldukları Yahudi mirasına sarıldılar ve onu yaşattılar. Kendi köklerine dönmek isteyenlerin bunu yapmasına olanak tanınmalı. (İsrail`de yayınlanan The Jerusalem Post gazetesi)